Miasto ogród w Śląskiem. Żarki Letnisko jak brazylijskie Manaus powstało w środku lasu. Zobaczcie archiwalne zdjęcia tej miejscowości

Żarki Letnisko przez kilkadziesiąt lat było jedną z najchętniej odwiedzanych miejscowości wypoczynkowych w regionie częstochowskim. Latem przyjeżdżali tutaj mieszkańcy Częstochowy, ale również Śląska i Zagłębia, aby odpocząć nad basenem i zaszyć się w zaciszu lasu, tworzącego mikroklimat. W ostatnich latach letników jest mniej,bo basen nieczynny, a swoje zrobiła również pandemia koronawirusa.

Ale być może wkrótce się to zmieni, bo przejęty przez myszkowskie starostwo basen, ma zostać zmodernizowany, a do Żarek Letniska warto się wybrać, aby zobaczyć m.in. piękne wille wypoczynkowe, będące pamiątką po bogatej historii miejscowości.

Historia Żarek Letniska jest niezwykła. Rezydujący w pałacu w Złotym Potoku hrabiostwo Stefania i Karol Raczyńscy wpadli jeszcze przed I wojną światową na pomysł stworzenia na obecnym terenie Żarek Letniska miasta-ogrodu. Wywodząca się z Anglii koncepcja obejmowała budowę na dużych działkach domów zatopionych w zieleni, by ludzie mogli obcować z naturą. Leśne, głównie porośnięte sosnami tereny były wymarzone. Nikt tam nie mieszkał z wyjątkiem dwóch młynarskich rodzin. Grobla na rzece Czarce tworzyła naturalne kąpielisko. Tamtejszy klimat zachwalali lekarze.

Raczyńscy kupili około 400 hektarów częściowo zalesionego terenu. Został podzielony na działki, wytyczono szerokie ulice, miejsca na instytucje publiczne. Sprzedaż działek rozpoczęła się na początku lat 30. XX wieku. Działki wykupywali przede wszystkim mieszkańcy dużych aglomeracji, szukając tu ciszy, spokoju i większej przestrzeni życiowej. Mieli możliwość kupienia liczącej około pół hektara działki w lesie.

Hrabiostwo Raczyńscy mieli szerokie znajomości i prestiż, dzięki czemu koncepcja stworzenia miasta-ogrodu szybko dotarła do przedstawicieli elity. Perspektywa posiadania działki w tego typu enklawie była dla wielu ludzi z kapitałem nobilitacją. Jedni zaczęli budować na działkach domki letniskowe, inni – całoroczne.

Część właścicieli nieruchomości przeniosła się tu na stałe, niektórzy traktowali zakup działki jako lokatę kapitału. Zaczęto też stawiać też pensjonaty. Ich przykładem są istniejące jeszcze drewniane wille w stylu witkiewiczowskim przy ul. PCK.

Żarki Letnisko zostały stworzone wokół przystanku kolei warszawsko-wiedeńskiej. Początkowo była tu tylko tzw. mijanka, bo linia kolejowa miała jeden tor. W 1916 r. zrobiono przystanek Żarki, nazwany tak, bo był on położony najbliżej Żarek tzw. żydowskich. Wtedy w miejscu obecnych Żarek Letniska były jedynie lasy.

Na temat tego, dlaczego linii kolejowej nie poprowadzono przez Żarki, krążą różne opowieści. Jedna z nich mówi, że nie zgodzili się na to Żydzi, inna, że łatwiej i taniej było poprowadzić kolej tędy, co teraz, bo w rejonie Żarek teren jest już dosyć pagórkowaty.

Hrabiostwo Raczyńscy doszli do wniosku, że można wykorzystać ten przystanek-mijankę i stworzyć w jego sąsiedztwie miejscowość uzdrowiskowo-wypoczynkową. Niemal z dnia na dzień nie zamieszkane dotychczas tereny zaczęły się przekształcać w miejscowość letniskową i rekreacyjną. Na miejscu były firmy produkujące materiały budowlane – cegły, wapno, drzewo sprowadzano z tartaku Raczyńskich w Juliance. W sąsiednich miejscowościach były kamionki, glina. Z materiałami budowlanymi nie było problemu.

Życie w letnisku tętniło zarówno w dzień jak i w nocy. Z barwnych opowieści starszych wynika, że funkcjonowała tu nawet instytucja pań do towarzystwa. Można sobie je było zamówić u szefowej interesu, która jeździła po Żarkach dwukonną dorożką. Otwierano kawiarnie. Najbardziej znana była ta u państwa Kulików, na roku obecnej ul. hr. Raczyńskiej i Kąpielowej. Wybudowali ją Raczyńscy oddając w dzierżawę państwu Kulikom.

Budynek istnieje, ale dziś mieści się w nim sklep. Przed wojną na dancingach trwających do świtu bawiła się tam elita, głównie z Zagłębia i Częstochowy, ale i ze stolicy. Był nawet stół bilardowy.

Drugie „centrum rozrywkowo-kulturalne” mieściło się w willi Nałęcz, która była własnością Raczyńskich. Przyjeżdżali tam na zaproszenie hrabiostwa ludzie zajmujący w kraju najwyższe stanowiska. Raczyńscy mieli bowiem szerokie kontakty w wysokich sferach i kręgach władzy.

Działki w Żarkach Letnisku kupowali przed wojną pracownicy umysłowi pełniący wyższe funkcje w instytucjach państwowych lub prywatnych firmach, lekarze, handlowcy a także Żydzi. Działki miały 4-5 tys. m kwadratowych, więc mogli pozwolić sobie na nie jedynie majętni ludzie. Z dokumentów wynika, że można było kupić działki od hrabiostwa także na raty.

Żarki Letnisko zawdzięczają mikroklimat głównie żywicznym lasom sosnowym. Walory miejscowości przyciągały letników (stąd nazwa) od chwili gdy można tu było dotrzeć pociągiem. A stało się to w 1915 roku, gdy uruchomiono tu przystanek kolejowy. Bardzo długo, a bywa tak i dzisiaj, używano nazwy Blok Żarki, a nawet tylko Blok, od budynku stacyjnego.

Pierwsze stylowe domy w zaczęto budować po rozparcelowaniu majątku Raczyńskich (założycieli Żarek Letniska) na działki budowlane, w 1928 roku.

Stawiano piękne wille w stylu zakopiańskim, czyli witkiewiczowskim. Przeważnie właścicielami byli bogaci mieszkańcy Zagłębia - Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej - a także Częstochowy. Domy stawiano w pobliżu torów. Wówczas jeździło niewiele pociągów, więc hałas nie był uciążliwy. A liczył się czas dotarcia do stacji.

Miejscowość rozwijała się, wybudowano kościół. Do wybuchu drugiej wojny światowej wybudowano około 30 domów, z których część jest wciąż w dobrym stanie i zamieszkana.

Budowano nie tylko domy mieszkalne. Powstała kawiarnia, altana taneczna - jest nadal w bardzo dobrym stanie.

Po drugiej wojnie światowej, w czasach PRL, Żarki Letnisko stały się popularną miejscowością odpoczynkową. Jej położenie między Częstochowa a aglomerację śląską sprawiło, że była ona licznie odwiedzana przez mieszkańców Częstochowy, Zagłębia i Śląska.

Część z nich przyjeżdżała tu na weekend, część na kilka dni, inni zdecydowali się tutaj wybudować luksusowe domy. Żarki Letnisko jest bowiem pięknym miejscem. Cisza, spokój, czyste powietrze.

Niestety w ostatnich latach letników ubywało. Dzisiaj ludzie wolą zagraniczne wojaże od odwiedzania tej kameralnej i pięknej miejscowości. Ale kto wie, czy Żarki Letnisko nie przeżyją renesansu. Myszkowskie starostwo przejęło basen i obiecało, że zostanie on zmodernizowany. Wtedy miejscowość będzie jednym z najpiękniejszych miejsc na weekendowy wypad na Jurę.

Na upamiętnienie zasług hrabiostwa Raczyńskich, latem w Żarkach organizowana jest wielka impreza plenerowa pod nazwą Imieniny Hrabiny. Zdjęcia z jednej z jej poprzednich edycji znajdziecie w naszej galerii zdjęciowej.