Pałac w Tworkowie - ta (nie)śląska budowla stała się kością niezgody. Czy spór o przynależność został rozstrzygnięty?

Pałac w Tworkowie, który początkowo był zamkiem, to piękny i tajemniczy obiekt położony w niewielkiej miejscowości Tworków, na południe od Raciborza. Historia tego miejsca sięga średniowiecza, kiedy to budowla otoczona fosą była miejscem obronnym. Z czasem, szczególnie w okresie renesansu, przekształcono ją w rezydencję mieszkalną. Badania z lat 60. XX wieku potwierdziły średniowieczną genezę budowli, wskazując na obecność ciosanego kamienia w murach piwnic skrzydła zachodniego. Początkowo otoczona fosą, która została zniknęła podczas renesansowej przebudowy rozpoczętej w 1567 roku, budowla stopniowo zmieniała swoje oblicze.

Podczas przebudowy powstało skrzydło zachodnie z wieżą, a w latach 1621-1637 zamek rozbudowano i zmodernizowano jego wnętrza, nadając budowli barokowy charakter. Kolejne zmiany miały miejsce na przełomie XVII i XVIII wieku, kiedy to zamek nabrał cech barokowych. Wielka przebudowa w latach 1872-1874, zaprojektowana przez architekta Heydenreicha, przyniosła mu neorenesansowy wygląd, dodając między innymi dwukondygnacyjne krużganki i ozdobne szczyty do elewacji. Podczas tych prac wyrównano poziom członów budowli, a wieża najstarszej części zachodniej otrzymała neogotycki charakter.

Niestety, w 1931 roku pałac spłonął, a jego ruiny pozostawały w zapomnieniu przez wiele lat. Tragiczną historię obiektu dopełniła plotka o celowym podpaleniu w celu wyłudzenia odszkodowania, które ostatecznie okazało się niższe niż przewidywano. W czasie II wojny światowej pałac ponownie ucierpiał w wyniku pożaru.

Dzięki staraniom gminy Krzyżanowice, która przejęła obiekt, pałac został pieczołowicie odrestaurowany. Prace rewitalizacyjne, prowadzone od 2018 roku, zabezpieczyły ruiny w formie trwałej i przywróciły część murów oraz wieżę zamkową, którą przekształcono w taras widokowy. Wieża, mająca ponad 21 metrów wysokości, oferuje piękne widoki na okolicę, a iluminacja świetlna nadaje ruinom magicznego charakteru po zmroku.

Pałac w Tworkowie stał się wyjątkową perełką architektoniczną, którą można bezpłatnie zwiedzać. Jest częścią Szlaku Silesianka, transgranicznego projektu obejmującego 34 wieże i platformy widokowe w Euroregionie Silesia. Warto również odwiedzić pobliski park zamkowy oraz kościół Św. Piotra i Pawła.

Od lat Tworków budzi kontrowersje dotyczące swojej przynależności do Śląska, szczególnie w kontekście konurbacji katowickiej. Zarzuty te jednak nie mają mocnych podstaw. Warto zauważyć, że historyczne podziały geograficzne oraz częste zmiany granic państwowych na tym obszarze nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistość społeczno-kulturową.

Co przemawia za śląskimi korzeniami mieszkańców Tworkowa i okolicznych wsi? Przede wszystkim jest to kultura, tradycje i unikalna gwara, które łączą te tereny ze Śląskiem. Ludność zamieszkująca te tereny posługuje się tzw. morawszczyzną, czyli dialektem laski. Jest to unikalna mieszanka języka czeskiego, polskiego oraz niemieckiego, która w swoim brzmieniu jest bardzo podobna do gwary używanej w Piekarach Śląskich.