Bytomska ikona popadła w ruinę. Takiej Elektrociepłowni Szombierki nie znacie! Zobaczcie ZDJĘCIA

Elektrociepłownia Szombierki, dawniej znana jako Kraftwerk Oberschlesien, stanowi jedno z najważniejszych dziedzictw przemysłowych Bytomia. Choć dziś popada w ruinę, jej bogata historia i znaczenie gospodarcze pozostają w pamięci wielu mieszkańców regionu. Jak to się stało, że ta monumentalna budowla, niegdyś symbol nowoczesności i potęgi przemysłowej, teraz jest cieniem swojej dawnej świetności?

Budowę elektrowni rozpoczęto po zakończeniu I wojny światowej, choć jej korzenie sięgają roku 1917, kiedy to powstały pierwsze projektowe szkice. Początkowo planowano tu fabrykę prochu, co tłumaczy solidną i potężną konstrukcję budynków, typową dla obiektów o przeznaczeniu militarnym. Jednak w obliczu rosnącego zapotrzebowania na wykorzystanie węgla odpadowego z kopalni Bobrek i Szombierki, zakład zaadaptowano na elektrownię.

Wznoszenie zakładu zlecono niemieckiej spółce Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH, należącej do Joanny Gryzik oraz jej męża Hansa Ulryka Schaffgotscha. Lokalizacja elektrowni pomiędzy torami kolejowymi, tworzącymi kształt trójkąta, miała strategiczne znaczenie – w razie potrzeby obiekt mógł być broniony przez pociągi pancerne. Projekt zabudowy opracowali renomowani architekci Emil i Georg Zillmannowie, a wnętrza wzbogaciły lampy projektu Petra Berensa.

Elektrownię uroczyście otwarto 29 listopada 1920 roku. Pierwsze uruchomione urządzenia obejmowały cztery kotły typu Babcock oraz turbozespół WUMAG o mocy 12,8 MW. W kolejnych latach dodano 19 kotłów oraz cztery turbozespoły, co do 1930 roku pozwoliło elektrowni stać się jedną z największych w Europie, zatrudniając ponad 900 osób.

W 1937 roku zbudowano najwyższy z trzech kominów o wysokości 120 metrów, a podczas II wojny światowej zakład osiągnął maksymalną moc 100 MW. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Bytomia w 1945 roku, elektrownia była jednym z pierwszych zakładów, które wznowiły działalność. Pomimo ewakuacji kierownictwa, pracownicy zdołali ponownie uruchomić zakład. W tym samym roku Armia Czerwona zdemontowała część urządzeń, które wywieziono do ZSRR.

Przekazanie zakładu władzom polskim 15 maja 1945 roku pozwoliło na stopniowe odbudowanie mocy, która w 1955 roku osiągnęła 108 MW. W latach 1947–1948 zainstalowano dodatkowe kotły oraz turbozespoły, co umożliwiło dalszy rozwój zakładu.

W latach 70. XX wieku „Szombierki” zostały przekształcone z elektrowni kondensacyjnej w elektrociepłownię. Modernizacja obejmowała rozbudowę układów ciepłowniczych oraz dodanie nowych kotłów i wymienników ciepła. Dzięki temu elektrociepłownia mogła dostarczać ciepło nie tylko do Bytomia, ale także do okolicznych zakładów przemysłowych.

W 1992 roku wycofano stare kotły rusztowe z okresu międzywojennego i uruchomiono nowoczesny kocioł OR-32. Dalsza modernizacja zakończyła się w latach 90., kiedy to powstał ZEC Bytom S.A., a elektrociepłownia Szombierki została połączona magistralą z Elektrociepłownią Miechowice.

W latach 1995–1998 „Szombierki” zakończyły wytwarzanie energii elektrycznej, a zakład pełnił funkcję rezerwowo-szczytową w systemie ciepłowniczym miasta. W październiku 2011 roku zakończono produkcję ciepła, co oznaczało faktyczne wygaszenie zakładu.

Mimo wycofania produkcji, kompleks budynków elektrociepłowni stał się miejscem wielu wydarzeń kulturalnych. Organizowano tu m.in. Międzynarodową Konferencję Tańca Współczesnego, Festiwal Teatromania oraz Festiwal Sztuki Wysokiej. W 2006 roku ZEC Bytom S.A. otrzymał nagrodę Arts & Business Award za wspieranie kultury.

Od 2011 roku zakład przeszedł w ręce fińskiego konsorcjum Fortum, co doprowadziło do zamknięcia działalności kulturalnej. W 2013 roku EC Szombierki wpisano do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego, a w 2017 roku przejęła go spółka Rezonator. Od sierpnia 2022 roku właścicielem obiektu jest Grupa Arche.

EC Szombierki w Bytomiu przechodzi intensywną rewitalizację pod nadzorem Grupy Arche. Rozpoczęto prace związane z wymianą poszycia oraz części konstrukcji dachu wieży wodno-zegarowej, zgodnie z projektem zaakceptowanym przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Mieszkańcy Bytomia i całego Śląska niecierpliwie czekają na zakończenie prac, które przywrócą dawną świetność temu postindustrialnemu zabytkowi. Planowana rewitalizacja obejmuje adaptację elektrociepłowni na cele kulturalne, edukacyjne, hotelowe i gastronomiczne, z miejscami na koncerty, wystawy, restauracje i hotel w odrestaurowanych budynkach kompleksu.

Hala Pomp w Elektrociepłowni Szombierki to miejsce o unikalnym klimacie, wypełnione delikatnym światłem wpadającym przez stare, żółknące szyby. Wnętrze hali zdobi zachowana turbina „ŠKODA” o mocy 35 MW z 1953 roku, będąca ostatnim reliktem dawnej świetności obiektu. Urok tego miejsca potęgują stare budki telefoniczne, łuszcząca się farba, manometry i pozostałości szaf sterowniczych, które wspólnie tworzą tajemniczą, przemysłową atmosferę.

W latach świetności Hala Pomp pełniła kluczową rolę, dostarczając wodę chłodzącą do turbin, co było niezbędne dla funkcjonowania elektrociepłowni. Choć dziś nie jest już aktywnie wykorzystywana, zachwyca jako świadectwo minionej epoki, przyciągając miłośników historii i architektury przemysłowej swoim niepowtarzalnym charakterem.

Elektrociepłownia Szombierki stanowi symbol przemian, jakie przeszedł Bytom, i przypomnienie o czasach, gdy była jednym z najważniejszych zakładów energetycznych w Europie. Czy uda się ocalić ten fragment bytomskiego dziedzictwa? Przyszłość pokaże, ale jedno jest pewne – jej historia wciąż budzi fascynację i sentyment.