Prof. Małgorzata Myśliwiec: Po co potrzebna nam decentralizacja? To nie jest temat dla propagandy

Po co potrzebna nam decentralizacja? To nie jest temat dla propagandy
Prof. Małgorzata Myśliwiec, politolog z Uniwersytetu Śląskiego

W marcu tego roku na konferencji w Warszawie zaprezentowane zostały pierwsze wyniki prac stowarzyszenia Inkubator Umowy Społecznej. Zawierały one propozycje dotyczące sposobu decentralizacji państwa polskiego. Po koncepcji śląskich regionalistów, zaprezentowanej już w 2011 roku, jest to drugi tego typu projekt w realiach III RP. Jednak dopóki tego typu rozważania pozostawały jedynie „intelektualną strawą”, nie wzbudzały szerszego zainteresowania w kręgach polityki centralnej.

Sytuacja diametralnie zmieniła się, kiedy kilka dni temu w mediach pojawiła się informacja, że koncepcja ta ma być fundamentem programu wyborczego opozycji w nadchodzących wyborach parlamentarnych. Z mediów sprzyjających obozowi rządowemu zdążyliśmy już usłyszeć o dążeniu do rozbicia dzielnicowego, zagrożeniu w zakresie wygenerowania separatyzmów oraz uniemożliwieniu realizacji wielkich projektów gospodarczych. W takiej sytuacji warto zatem postawić pytanie: czy w o-góle, a jeśli tak, to po co jest nam potrzebna decentralizacja państwa?

Samorząd terytorialny - obok politycznej kontroli parlamentu nad rządem oraz sądownictwa administracyjnego - jest uznawany za jedną z trzech klasycznych instytucji administracji XIX wieku. Klasycznych, czyli takich, których wartość do dziś uważana jest za niepodważalną. Samorząd terytorialny powstawał w realiach państw, których władze miały coraz więcej zadań do wykonania. Infrastruktura, statystyka, gospodarka, a w końcu także polityka społeczna, były obszarami tak rozległymi, że w dziewiętnastym stuleciu zdano sobie sprawę, że za ich właściwą realizację nie może odpowiadać wyłącznie rząd centralny.

Zaczęto zatem dzielić owe zadania pomiędzy rady ministrów, które odpowiadały za sprawy dla państwa i wszystkich obywateli kluczowe, oraz podmioty sprawujące władzę publiczną na szczeblu lokalnym i regionalnym. Podział zadań wiązał się w oczywisty sposób z podziałem wypracowanych środków publicznych, co umożliwiało ich wykonywanie w sposób należyty.

Zmiany społeczne, które zachodziły w Europie w XIX i XX wieku, spowodowały, że obywatele tych państw w coraz większym stopniu oczekiwali opieki państwa i dobrych usług publicznych z jego strony. W efekcie, w drugiej dekadzie XXI wieku możemy stwierdzić, że mało jest już dzisiaj sfer, które pozostawiliśmy sobie w sferze prywatności. Przykłady? Wystarczy zadać sobie pytanie: gdzie się urodziliśmy? Zapewne większość z nas dojdzie do konkluzji, że w publicznym szpitalu, a nie w domu. Co było później? Być może żłobek lub przedszkole, a następnie obowiązkowo szkoła. Warto też zastanowić się nad tym, co robimy, gdy zaczynamy poważnie chorować? Czekamy, aż samo przejdzie, korzystamy z pomocy miejscowej zielarki, czy jednak liczymy na profesjonalną usługę medyczną? A co z czasem, kiedy zakończymy już aktywność zawodową? Oczywiście, większość z nas nadal liczy na dobrą emeryturę wypłacaną przez państwo.

Tych kilka przykładów pokazuje, dlaczego we współczesnym państwie tak ważny jest podział zadań pomiędzy poszczególne segmenty władzy, nie tylko w u-kładzie poziomym (czyli pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą), ale także pionowym (pomiędzy rząd centralny i podmioty samorządu terytorialnego).

Każdy segment powinien być bowiem odpowiedzialny za ich jak najlepszą realizację. Rząd centralny powinien koncentrować się na wytyczeniu ogólnych ram polityki państwa, zapewniającej szeroko rozumiane bezpieczeństwo jego obywatelom. Natomiast szczegółowe rozwiązania i podstawowe usługi publiczne powinny pozostawać w gestii jednostek samorządu terytorialnego. Innymi słowy, to rząd centralny powinien zapewnić państwu między innymi silną pozycję na arenie międzynarodowej, zapewnić bezpieczeństwo jego obywatelom oraz wytyczyć ogólne ramy prawne dla prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast sprawami związanymi z naszą codziennością powinny zająć się jednostki samorządowe. Każdy powinien mieć prawo do przyjścia na świat w bezpiecznych warunkach, zapewniających profesjonalną opiekę medyczną. Każde dziecko powinno mieć dostęp do wysokiej jakości usług edukacyjnych. Każdy powinien móc liczyć na wysoki poziom usług medycznych. W końcu także to podmioty władzy lokalnej i regionalnej powinny stwarzać atrakcyjne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej i przyciągać inwestycje.

Faktem jest, że do grupy najbogatszych i najbardziej wpływowych państw na świecie należą państwa federalne, czyli najbardziej zdecentralizowane. Jeśli politycy centralni z zazdrością potrafią patrzeć na poziom życia i zarobków naszych zachodnich sąsiadów, to dobrze by było, aby potrafili także przyjrzeć się zasadom podziału zadań publicznych tam obowiązujących.

Przeczytaj także:
Marek Twaróg: My, rozbijacze dzielnicowi. Jak rządowa propaganda zabija dyskusję o państwie

Polska, która nie posiadała własnej państwowości w XIX wieku, ma bowiem do nadrobienia w tym względzie spore zaległości. Chodzi jednak o to, aby rozpocząć w naszym państwie poważną i merytoryczną dyskusję na temat pionowego podziału zadań publicznych oraz podziału wspólnie wypracowanych środków finansowych. Tak istotny temat nie może w żadnym razie stać się jedynie wsadem do potrzebnej na już „kiełbasy wyborczej”.