Ratujmy mozaiki, sztukę rodem z PRL

W Bielsku-Białej pospolite ruszenie. Mieszkańcy skrzyknęli się w internecie, bo chcą ratować mozaikę Ignacego Bieńka przy ulicy Partyzantów. Ponad dekadę temu w mieście były jeszcze dwa dzieła artysty: monumentalna, zajmująca 500 m kw. mozaika z ul. Leszczyńskiej została jednak zniszczona przy budowie centrum handlowego.

Jej los podzieliły setki, jeśli nie tysiące, innych "ceramicznych murali", które niegdyś zdobiły śląskie miasta. Ile dokładnie ich zniknęło? Nie wiadomo. Nie wiadomo też, ile jeszcze się ich zachowało.

Mozaikowy monitoring

Skatalogowania tych ostałych podjęło się Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach.

O wsparcie "Akcji Mozaika" ŚCDK poprosiło mieszkańców województwa: Widzicie mozaikę, zróbcie jej zdjęcie i przyślijcie - apelowali i apelują na Facebooku. Zaskoczyło. ŚCDK stworzyło katalog liczący ponad 400 pozycji.

- Rozmiary akcji przerosły nasze oczekiwania. Przy tej okazji zostały odkryte dzieła wybitne, wykonane przez naprawdę znakomitych twórców - ocenia Anna Syska, pomysłodawczyni akcji.

Czy to dzieło sztuki?

Technika ich wykonywania była znana już w czasach bizantyjskich, ale w Polsce triumfy święciła w PRL. Powód? Dość prozaiczny.

- Ta technika dekorowania była względnie prosta i dostępna, wystarczyło potłuc na przykład glazurę i już się miało materiały. Inna rzecz, że daje możliwość tworzenia dzieł naprawdę monumentalnych - opowiada prof. Marian Oslislo, były rektor Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach.

W cenie była też trwałość mozaik. - Po wypaleniu płytek zwłaszcza ich kolor jest stały, wystarczy je umyć i nadal dobrze wyglądają - tłumaczy Anna Syska.

I tak jak dzięki neonom po zmroku ulice nabierały blasku i kolorów, tak za dnia za sprawą mozaik szare budynki stawały się zdecydowanie ciekawsze. Mozaiki układano na elewacjach szkół (np. na Szkole Muzycznej w Katowicach), domów kultury (np. Tarnogórskie Centrum Kultury), na domach handlowych (DH Zenit w Katowicach), ale też budynkach spółdzielczych, uczelniach, w kościołach (kościół pw. św. Jadwigi w Chorzowie), czy obiektach sportowych (Stadion Śląski) i bardzo często na miejskich basenach. - Większość z nich jest abstrakcyjna, sporo w nich symboliki, a realistyczne mozaiki zdarzają się raczej rzadko - mówi Syska.

Część z mozaik jest w niezłym stanie, wiele zostało odnowionych, znakomita większość jednak niszczeje. Często nie wytrzymuje zaprawa, do której płytki szklane lub ceramiczne są doklejane, zaś na odnowienie całości brak zapału i chęci.

- Większość znika przy okazji modernizacji budynków - dodaje Syska. Przyzwolenie na ich niszczenie jest ogólne, opór nieznaczny.

- Brakuje nam dobrych praktyk. Wiele z tych mozaik było bardzo pięknych, oczywiście część wykonywano jako "fuchy", bo nieźle się na nich zarabiało, ale sporo jest też znakomitych rzeczy - ocenia Oslislo.

Na jedną z tych naprawdę dobrych profesor natknął się w III Liceum Ogólnokształcącym w Tychach. W holu szkoły, która przeszła niedawno modernizację, zachowano i odnowiono sporych rozmiarów mozaikę Franciszka Wyleżucha przedstawiającą bawiące się dzieci.

Ofiary remontów

Wielki artysta i światli ludzie - to się w tej szkole poskładało. Dzięki temu postarano się mozaikę zachować - dodaje Oslislo.
Zazwyczaj jednak, gdy przychodzi do remontu, tej "światłości" czy też świadomości brakuje. W efekcie mozaiki można podziwiać co najwyżej na archiwalnych zdjęciach. Na przykład te, które przed laty znajdowały się w przejściach podziemnych pod katowickim rondem czy w hali dworca w Piotrowicach.

Albo olbrzymią mozaikę, która przed modernizacją zdobiła ścianę pływalni miejskiej w Świętochłowicach czy wspomnianą bielską mozaikę Bieńka. Ważą się jeszcze losy tych zlokalizowanych na dworcach w Gliwicach i Bytomiu, oba mają być remontowane, ale czy mozaiki przetrwają?

*Najlepsze prezenty na Walentynki DLA NIEGO I DLA NIEJ
*SOCZI 2014 - IGRZYSKA OLIMPIJSKIE - RELACJE, ZDJĘCIA, CIEKAWOSTKI
*Poseł Pawłowicz: Europa jest domem publicznym, w którym wszystko wolno
*Urlop macierzyński i urlop rodzicielski 2014 [ZASADY I TERMINY]