Seminarium naukowe w IPN na temat stanu wojennego w Polsce. O czym rozmawiano podczas spotkania?

W rocznicę tego wydarzenia Instytut Pamięci Narodowej zorganizował seminarium naukowe pod tytułem: „Stan wojenny 1981–1983 a stany nadzwyczajne w Polsce w ostatniej dekadzie PRL i współcześnie”. Spotkanie odbyło się w Przystanku Historia – Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika.

Spotkaliśmy się, aby wspomnieć stan wojenny. Pomysł na dzisiejsze seminarium wiąże się z tym, że chcieliśmy opowiedzieć o tym czasie nie tylko przez pryzmat represji doznawanych wtedy przez ludzi, ale chcieliśmy zastanowić się nad stanem wojennym z punktu widzenia tzw. stanów nadzwyczajnych — tłumaczył dr Przemysław Piątek z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach.

Przedmiotem seminarium była próba oceny represji stanu wojennego 1981–1983 w porównaniu z rozwiązaniami prawnymi dotyczącymi tzw. stanów nadzwyczajnych, które istniały pod koniec PRL oraz które występują współcześnie na gruncie prawa międzynarodowego w Polsce i w innych krajach europejskich, skutkującymi konsekwencjami w zakresie możliwości ograniczenia praw człowieka i praw obywatelskich.

To jest taka próba szukania nowych rozwiązań w przekazywaniu wiedzy dotyczących stanu wojennego. Na pomysł takiego spotkania wpadł dr Przemysław Piątek. Myślę, że takie porównanie stanu wojennego z 1881-1983 a stanów nadzwyczajnych, jakie funkcjonują dziś, służy również pogłębianiu wiedzy o tamtych wydarzeniach — mówił dr Jarosław Neja z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach.

W wygłoszeniu referatów oraz dyskusji uczestniczyło pięciu specjalistów z różnych dyscyplin nauki – historii, nauk o bezpieczeństwie, prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa karnego procesowego. Jak prezentował się program spotkania?

• Dr Jarosław Neja (OBBH IPN Katowice) – Praktyczne zastosowanie instrumentów represji stanu wojennego w województwie katowickim na wybranych przykładach.
• Prok. PK w st. spocz. dr Przemysław Piątek (OBBH IPN Katowice) – Represje sądowe stanu wojennego – wymiar i wykonanie kar pozbawienia wolności wobec strajkujących.
• Insp. w st. spocz. dr Piotr Hac (Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie) – Stan idealny? Prace planistyczne nad ewentualnym wprowadzeniem stanu wyjątkowego w okresie schyłkowym PRL w świetle ustawy z 1983 roku.
• Prof. UŚ dr hab. Aleksandra Wentkowska (Pełnomocnik Terenowy Rzecznika Praw Obywatelskich w Katowicach) – Restrykcje w stosowaniu praw człowieka w świetle Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
• Prok. del. do Prok. Reg. dr Robert Netczuk (Prokuratura Regionalna w Katowicach) – Ingerencja w prawo do wolności wypowiedzi i swobody komunikowania się w uregulowaniach stanów nadzwyczajnych na tle rozwiązań dekretu o stanie wojennym. Analiza prawnoporównawcza.

Ja osobiście próbowałem naświetlić na wybranych przykładach funkcjonowanie instrumentów represji w stanie wojennym. Tych instrumentów było bardzo wiele, ja skoncentrowałem się na tych najbardziej oczywistych, na internowaniach, czyli pozbawianiu wolności w trybie administracyjnym — tłumaczył dr Jarosław Neja.

42 lata temu w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku wprowadzono stan wojenny. Władzę w Polsce przejęła junta wojskowa pod przywództwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. W czasie jego trwania internowano łącznie około 10 tysięcy działaczy związanych z Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym „Solidarność”. W tym czasie życie straciło również 40 osób, w tym 9 górników Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” w Katowicach podczas pacyfikacji strajku. Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 roku, ale zniesiono go dopiero w 22 lipca 1983 roku.

Stan wojenny, który miał wtedy miejsce ze społecznego punktu widzenia, nie miał racjonalnej przyczyny. On tak naprawdę służył tylko i wyłącznie wąskiemu kręgowi władzy, która starała się utrzymać na owym poziomie i zachować status quo z punktu widzenia politycznego. Dlatego wymyśliła sobie sytuację nadzwyczajną, której w rzeczywistości nie było — wyjaśniał Przemysław Piątek — Elementem różnicującym ten stan nadzwyczajny od tych, które są przewidziane prawnie, jest to, że ten stan był nielegalny. Zostało to potwierdzone zarówno przez Trybunał Konstytucyjny, jak i przez sądy powszechne, które skazały organizatorów stanu wojennego za przestępstwo związane z jego wprowadzeniem. Ta nielegalność decyduje, że właśnie wspominamy ten czas jako coś złego — dodawał.