UOKIK przeciwko Nord Stream 2 – Bezprecedensowa maksymalna kara nałożona na Gazprom

Postępowanie antymonopolowe w sprawie Nord Stream 2 toczy się przed Urzędem od pięciu lat. W 2015 r. wpłynął wniosek sześciu spółek, Gazprom, Engie Energy, Uniper, OMV, Shell oraz Wintershall o zgodę na dokonanie koncentracji w formie utworzenia wspólnego przedsiębiorcy, który miałby zajmować się budową oraz eksploatacją rurociągu Nord Stream 2. Jednakże, z uwagi na ryzyko ograniczenia konkurencji przez planowaną transakcję wywołane pozycją dominującą Gazprom w dostawach gazu do Polski, w 2016 r. Prezes UOKIK wydał zastrzeżenia do planowanej koncentracji. W konsekwencji przedsiębiorcy wycofali wniosek w związku z czym postępowanie umorzono.

Pomimo braku zgody na dokonanie koncentracji, w 2017 r. wyszło na jaw, iż spółki podpisały umowę na finansowanie budowy gazociągu. W rezultacie, Urząd wszczął postępowanie wyjaśniające, a następnie w maju 2018 r. postępowanie antymonopolowe w sprawie dokonania przez sześciu przedsiębiorców koncentracji bez zgody. Warto podkreślić, iż w trakcie postępowania spółki niechętnie współpracowały z Urzędem, w wyniku czego pod koniec 2019 r. UOKIK wydał decyzję nakładającą na spółkę Engie Energy karę w wysokości 172 milionów złotych za uporczywą i bezpodstawną odmowę przekazania Urzędowi dokumentów i materiałów niezbędnych do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego.

Następnie, w sierpniu 2020 r., Prezes UOKIK nałożył na Gazprom karę w wysokości prawie 213 milionów złotych wskutek braku współpracy w prowadzonym postępowaniu. Uznając, iż działanie przedsiębiorcy było umyślne i miało na celu utrudnienie prowadzenia postępowania, UOKIK zadecydował o maksymalnej karze przewidzianej w prawie za nieudzielenie informacji na żądanie Prezesa Urzędu. Wymaga podkreślenia, iż kara ta może zostać nałożona na przedsiębiorcę niezależnie od konsekwencji wynikających z właściwego postępowania antymonopolowego.

Decyzją z 7 października 2020 r. Prezes UOKIK zakończył postępowanie antymonopolowe dotyczące gazociągu. Ze zgromadzonych materiałów jasno wynikało, iż pomimo braku zgody UOKIK na utworzenie wspólnego przedsiębiorcy, sześć spółek zawarło szereg umów związanych z finansowaniem oraz zarządzaniem Nord Stream 2. Zdaniem Prezesa UOKIK, w ten sposób spółki potwierdziły swoją kluczową rolę w projekcie. Ponadto ze stanowiska Prezesa UOKIK wynika, iż zawierając umowy dotyczące finansowania gazociągu, spółki działały w celu obejścia prawa i uniknięcia konsekwencji wynikających z nieotrzymania zgody na koncentrację. Zarówno pierwotna chęć utworzenia wspólnego przedsiębiorcy jak i zawarte umowy miały jednakowy cel – sfinansowanie budowy rurociągu.

W związku z tym, Prezes UOKIK uznał, iż spółki nigdy nie zrezygnowały z zamiaru dokonania koncentracji, a podjęły jej realizację w odmiennej formie. Poprzez niepoinformowanie Urzędu o swoich działaniach, spółki naruszyły polskie oraz europejskie prawo konkurencji. Biorąc pod uwagę, iż transakcja może skutkować ciężkimi konsekwencjami zarówno dla gospodarki krajowej jak i unijnej, w szczególności poprzez terytorialne ograniczenia w dostawach gazu ziemnego i wzrost cen dla odbiorców końcowych. W ten sposób zagraża ona nie tylko konkurencji, ale i konsumentom.

W konsekwencji umyślnego naruszenia obowiązku zgłoszenia koncentracji, Prezes UOKIK nałożył na sześć spółek maksymalne kary finansowe, wynoszące odpowiednio 10% ich rocznych obrotów. Gazprom, największa ze spółek, została obciążona sankcją ponad 29 miliardów złotych. Ponadto, Prezes UOKIK nałożył na spółki obowiązek rozwiązania zawartych umów dotyczących finansowania Nord Stream 2, w celu przywrócenia stanu konkurencji sprzed dokonania transakcji.

Niemniej jednak, Gazprom stoi na stanowisku, iż nie złamał przepisów prawa i nie zgadza się z nałożoną karą. Zapowiedział również odwołanie od decyzji. Odwołania od decyzji Prezesa UOKIK rozpatruje Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (‘SOKIK’), czyli XVII Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Mając do dyspozycji dwie instancje jak i potencjalną skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z pewnością można oczekiwać długich postępowań sądowych w tej sprawie. Jednakże, po wydaniu decyzji, notowania Gazprom na giełdzie w Moskwie drastycznie spadły. Można więc się spodziewać, że cios PRowy dla spółki będzie dotkliwą karą, nawet w przypadku postępowań odwoławczych, które opóźniłyby wyegzekwowanie kary.

Nałożenie tak wysokiej kary na spółki ma celu nakłonić przedsiębiorców do przestrzegania przepisów prawa antymonopolowych jak i zniechęcenie innych spółek do podejmowania podobnych zachowań w przyszłości. Co ciekawe, surowe kary wydają się stanowić kluczowy punkt strategicznego działania Urzędu pod nowym przywództwem Prezesa Tomasza Chróstnego.

Konkludując, interesujące może się wydawać, iż Prezes UOKIK podkreślił, iż decyzja nakładająca karę na Gazprom i nakazująca rozwiązanie umów dotyczących finansowania gazociągu, nie ma wymiaru politycznego. Zapewnił, iż przy wydawaniu decyzji nie podjęto konsultacji politycznych ani nie uwzględniono jej politycznych konsekwencji. Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, iż Prezes UOKIK jest organem powoływanym przez Prezesa Rady Ministrów, takie stanowisko może budzić wątpliwości.

Budowa rurociągu Nord Stream 2 od dawna budzi wiele kontrowersji, zarówno w Polsce jak i za granicą, ze względu na polityczny charakter gazociągu. Rurociąg omija Polskę oraz wschodnie kraje, które dotychczas pośredniczyły w dostawie gazu na zachód Europy, a co więcej poważnie uzależnia Unię Europejską od rosyjskich wpływów. Ponadto, zatrzymanie budowy Nord Stream 2 było niedawno gorącym tematem w polityce, jako że w świetle próby zabójstwa Aleksieja Nawalnego, pojawiły się głosy nawołujące Niemcy do zagrożenia Rosji wstrzymaniem pracy przy gazociągu w przypadku braku współpracy w prowadzonym w sprawie Nawalnego dochodzeniu.

Podtrzymanie decyzji Prezesa UOKIK przez SOKIK z pewnością przyczyniłoby się do rzeczywistego powstrzymania budowy rurociągu, co leży w polskich interesach geopolitycznych. W przeszłości często tak wysokie kary były zmniejszane przez sądy odwoławcze. Mimo zapewnień rzetelnie przeprowadzonego postępowania oraz pewności słuszności nałożonej kary, czas pokaże czy Urzędowi uda się wyegzekwować tę karę. Na tę chwilę maksymalna kara nałożona na Gazprom powinna być traktowana jako przestroga dla potężnych rynkowych graczy – jak widać UOKIK pod nowym przywództwem stara się nakładać kary odpowiednio wysokie, tak by były one odczuwalne nawet dla największych przedsiębiorców. Dużemu już nie wolno więcej, duży dostanie większą karę.

Marta Sznajder – absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizuje się w prawie europejskim, prawie konkurencji i konsumentów, obecnie studentka studiów podyplomowych LL.M z European Competition Law & Regulation na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Amsterdami.