WWF o Śląsku: Kluczowe decyzje zapadają poza regionem. Wnioski po wizycie studyjnej delegatów fundacji z różnych krajów Europy

Pod koniec 2019 roku na Górny Śląsk przyjechali delegaci WWF z kilku krajów Europy: Grecji, Bułgarii oraz Niemiec. Była to wizyta studyjna w ramach programu Sprawiedliwa Transformacja, który dotyczy przemian zachodzących w regionach węglowych.

Sprawiedliwa transformacja regionów węglowych to temat zdecydowanie szerszy od samej transformacji energetycznej, choć idący z nią w parze.

Chodzi tutaj o to, w jaki sposób regiony takie jak Śląsk, w których węgiel wydobywa się od przeszło 150 lat, gdzie wydobycie i produkcja przez dekady stanowiła podstawę życia ekonomicznego i społecznego, mają w miarę możliwości płynnie przystosować się do nowych warunków i odejścia od gospodarki opartej na konwencjonalnych źródłach energii, bez negatywnych skutków dla społeczności.

Poprosiliśmy przedstawicieli fundacji, o podzielenie się swoimi doświadczeniami z kilku dni spędzonych w naszym regionie.

- Widoczna była dla nas ogromna skala szkód górniczych, wpływających zarówno na poziom jakości życia mieszkańców, jak i trudności dla inwestorów i gmin. Problemy są niestety przesuwane na samorządy, które później muszą same radzić sobie z infrastrukturą miejską niedostosowaną do potrzeb, z pokrywaniem kosztów rewitalizacji, podłączaniem budynków do sieci ciepłowniczej, czy z walką o jakość powietrza i środowiska - mówi Marta Anczewska, specjalistka ds. polityki klimatyczno-energetycznej.

Jako przykład może tutaj posłużyć Rybnik, w którym budynek wielorodzinny w ramach rewitalizacji został dostosowany do odbioru ciepła sieciowego, ale jego lokatorzy musieli czekać 18 miesięcy na podłączenie, ponieważ spółka ciepłownicza nie traktowała tej sprawy priorytetowo. Zdaniem delegatów, nie widać w związku z tym mobilizacji w walce ze smogiem, np. ze strony dostawców ciepła.

Problemy są niestety przesuwane na samorządy, które później muszą same radzić sobie z infrastrukturą miejską niedostosowaną do potrzeb, z pokrywaniem kosztów rewitalizacji... - Marta Anczewska

- W tym kontekście wydaje się też, że podmioty energetyczne postrzegają swoją odpowiedzialność wyłącznie jako konieczność zapewnienia dostaw energii, nie zaś jako odpowiedzialność wobec pracowników, lokalnych społeczności i regionu - dodaje Anczewska.

WWF zwraca również uwagę na fakt, który podkreśla wielu ekspertów, czyli brak lub utrudnioną współpracę pomiędzy samorządami, władzą regionalną i władzą centralną.

Prezydenci miast, burmistrzowie i wójtowie nie mają często wpływu na kluczowe decyzje związane m.in. poprawą z jakością powietrza, choć to właśnie na nich zrzucony został ciężar działań, które mają do niej doprowadzić.

Brak tutaj również odpowiedniej koordynacji miejskich, regionalnych i ogólnopolskich programów ochrony klimatu.

Nie od dziś wiadomo, że kopalnie i elektrownie na Górnym Śląsku odgrywają dużą rolę polityczną. Każdorazowo przed wyborami wyciągane są tematy związane z transformacją sektora górniczego, co odgrywa znacząca rolę dla elektoratu z naszego regionu.

- Większość majątku i aktorów są kontrolowane przez państwo, a decyzje zapadają poza Śląskiem. Z kolei ruchy pojedynczych aktorów, takich jak PGG czy Tauron, w kierunku niskoemisyjnych rozwiązań nie zapewnią koniecznej zmiany, ponieważ mają za małą skalę i planowane są maksymalnie z sześcioletnim wyprzedzeniem - zauważa Anczewska.

Zdaniem WWF, konieczna jest zmiana profilu gospodarczego regionu, która następuje już od dawna, ale niestety brak w niej jasnego pomysłu na to, co powinno stanowić główny czynnik napędowy.

Nieco więcej pozytywnego światła na transformację Górnego Śląska rzuca Konstantin Hristov, rzecznik prasowy WWF Bułgaria.

Gminy starają się przyciągnąć jak najwięcej inwestycji publicznych i prywatnych, wiedząc, że jest to droga naprzód. Przedsiębiorstwa inwestują, dostrzegając przewagę konkurencyjną tych obszarów - Konstantin Hristov

- To, na co naprawdę zwróciłem uwagę, to fakt, że instytucje, przedsiębiorstwa i lokalna społeczność wspólnie identyfikują stojący przed nimi problem. Gminy starają się przyciągnąć jak najwięcej inwestycji publicznych i prywatnych, wiedząc, że jest to droga naprzód. Przedsiębiorstwa inwestują, dostrzegając przewagę konkurencyjną tych obszarów i możliwość wykorzystania dostępnych zasobów ludzkich - mówi Hristov.

Jednak również Bułgar zauważa brak długoterminowych strategii, które pozwoliłyby z większym optymizmem zerkać w przyszłość.

Na delegatach z Grecji, Bułgarii i Niemiec największe wrażenie zrobiło drugie życie kopalń, czyli prowadzona w wielu miastach rewitalizacja terenów poprzemysłowych. Chodzi tutaj m.in. o Kopalnię Guido czy Muzeum Śląskie, ale też tereny, na których powstają pola golfowe czy boiska.

- Śląsk może pochwalić się tym, że jego stara infrastruktura jest często rewitalizowana i wykorzystywana, a nie niszczona. Z jednej strony zachowuje to potencjał gospodarczy, a z drugiej tworzy ciągłość i nie zrywa więzi kulturowej z przeszłością - uważa Hristov.

Zdaniem rzecznika WWF Bułgaria transformacja Górnego Śląska pokazuje innowacyjny sposób myślenia, którego wciąż brakuje w jego rodzinnym kraju.

Delegaci zwrócili uwagę na kulturalne oraz technologiczne możliwości naszego regionu, w których wypatrują szansy na przyszły rozwój. Przykładem staje się tutaj Zagłębie Rury, gdzie transformacja już się zakończyła. Tam jednak przemiany rozłożone były w czasie na 60 lat. U nas przechodzą już one przez któryś z kolei etap i powinny zakończyć się w ciągu dekady, kiedy Górny Śląsk ma stać się regionem o charakterze niskoemisyjnym.

***

WWF to organizacja pozarządowa i ekologiczna o charakterze międzynarodowym. Powstała w 1961 roku. Misją WWF jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego Ziemi i stworzenie przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z przyrodą. Główna siedziba znajduje się w Szwajcarii (Wikipedia).