30 maja: Dzień Rodzicielstwa Zastępczego. W Polsce bardzo ciężko zostać rodzicem zastępczym. Jak przebiegają procedury adopcyjne? Zobacz

Z każdym rokiem liczba adopcji spada, jednak kolejka chętnych chcących zostać rodzicami zastępczymi się nie skraca. Dwa lata - tyle średnio trwa procedura adopcyjna w Polsce. Liczba potencjalnych rodziców znacznie przewyższa liczbę dzieci z uregulowaną sytuacją prawną, umożliwiającą ich adopcję. Zajmują się tym publiczne i niepubliczne ośrodki. Problemem jest brak jednolitych, dla całego kraju, wymogów i kryteriów stosowanych podczas adopcji, dlatego praktyka różni się w poszczególnych ośrodkach. Ustalają one własne zasady np. w kwestii dokumentacji wymaganej od kandydatów. Brakuje także mechanizmów zapobiegających korupcji podczas procedur adopcyjnych, które w Polsce - jak wykazała kontrola NIK - nie są całkowicie przejrzyste.

NIK zwraca uwagę, że od czasu wprowadzenia w 2012 r. zmienionych przepisów dotyczących adopcji, czyli przez dziesięć lat, kompleksowo nie badano i nie analizowano, jak działa system. Tymczasem istniejące ramy prawne są niewystarczające dla zapewnienia spójnego funkcjonowania systemu adopcyjnego w Polsce.

Najwyższa Izba Kontroli zauważa, że w skali państwa nie określono jednolitych wymogów ani kryteriów stosowanych podczas adopcji, co powoduje, że praktyka znacząco różni się w poszczególnych ośrodkach. Wielokrotnie ustalają one własne zasady, wykraczające poza uregulowania ustawowe, np. w kwestii dokumentacji wymaganej od kandydatów, uznawalności szkoleń, kryteriów kwalifikacyjnych.

Na przykład: część ośrodków adopcyjnych żądało zaświadczeń o stanie zdrowia wykraczających poza przepisowe wymogi. I tak w niektórych przypadkach wymagane były zaświadczenia lekarskie dotyczące przyczyn bezdzietności, czy od psychiatrów i z poradni leczenia uzależnień. W kilku ośrodkach kandydaci na rodziców musieli przedstawić dane pochodzące z wyroków rozwodowych (w przypadku drugiego małżeństwa). W dwóch katolickich ośrodkach gromadzono także dane dotyczące kandydatów na rodziców adopcyjnych pochodzące z opinii parafii i świadectwa ślubu kościelnego. Natomiast w trzech innych wprowadzono dodatkowo kryteria określające preferowany wiek kandydatów starających się o adopcję dziecka i liczbę lat różnicy pomiędzy nim a przyszłym jego rodzicem.

• Rodzinna piecza zastępcza - 55 486 dzieci
• Ostatniego dnia 2020 r. funkcjonowało 35 855 rodzin zastępczych (spadek o 151) oraz 685 rodzinnych domów dziecka (wzrost o 19). 64,6% wszystkich rodzin zastępczych stanowiły rodziny zastępcze spokrewnione, 29,6% - rodziny niezawodowe, 5,8% rodziny zawodowe.
• Najliczniejszą grupę objętą rodzinną pieczą zastępczą stanowiły dzieci w wieku 7-13 lat (34,9%).
• Instytucjonalna piecza zastępcza - 16 029 dzieci
• 31 grudnia 2020 r. funkcjonowały 1193 placówki opiekuńczo-wychowawcze, 10 regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych, 2 ośrodki preadopcyjne.
• Najliczniejszą grupę objętą instytucjonalną pieczą zastępczą stanowiły dzieci w wieku 14-17 lat (44,9%). Ostatniego dnia 2020 roku 19,2% podopiecznych instytucjonalnej pieczy zastępczej stanowiły dzieci poniżej 10 roku życia.

Deinstytucjonalizacja

1. Województwa z najmniejszym odsetkiem dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej wobec wszystkich dzieci w pieczy zastępczej:

   • Wielkopolskie 16,49%
   • Lubuskie 18,25%
   • Zachodniopomorskie 18,42%.

2. Województwa z największym odsetkiem dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej wobec wszystkich dzieci w pieczy zastępczej

   • Świętokrzyskie 28,51%
   • Podkarpackie 27,66%
   • Lubelskie 26,49%
   • Małopolskie 25,77 %
   • Kujawsko-pomorskie 25,56%
   • Dolnośląskie 25,23%.

3. W dwóch województwach spadła liczba dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej przy jednoczesnym wzroście liczby dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej wobec roku ubiegłego:

   • dolnośląskie (spadek o 30 dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej, wzrost o 142 dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej)
   • podlaskie (spadek o 10 dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej, wzrost o 6 dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej).
   • W pozostałych województwach nastąpił wzrost liczby dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej przy jednoczesnym spadku dzieci w pieczy instytucjonalnej (województwa kujawsko-pomorskie, małopolskie, mazowieckie, pomorskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie) lub spadek liczby dzieci w obu rodzajach pieczy (lubelskie, lubuskie, łódzkie, opolskie, podkarpackie, śląskie).

Usamodzielnienie
W 2020 r. pieczę zastępczą opuściło:

• 2 328 pełnoletnich wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej (53,86% założyło własne gospodarstwo domowe, 35,95% powróciło do rodziny naturalnej)
• 3 743 pełnoletnich wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej
• (55,73% założyło własne gospodarstwo domowe, 5,42% powróciło do rodziny naturalnej).

W 2020 r. do adopcji trafiło:

• 1140 dzieci z rodzinnej pieczy zastępczej
• ok. 238 dzieci z instytucjonalnej pieczy zastępczej.