55. rocznica śmierci Zofii Kossak-Szatkowskiej. W Górkach Wielkich upamiętniono pisarkę i współtwórczynię „Żegoty”

55 lat temu odeszła pisarka i współzałożycielka społeczno-katolickiej organizacji Front Odrodzenia Polski oraz Rady Pomocy Żydom („Żegota”) Zofia Kossak-Szatkowska. Postać, która wyrażała i realizowała ideę „kto ratuje jedno życie – ten ratuje cały świat”. Przed laty napisała „kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala”. W środę, 5 kwietnia, na cmentarzu parafialnym w Górkach Wielkich w miejscu spoczynku pisarki, jako wyraz wdzięczności, zostały złożone kwiaty. Dłuższą chwilę poświęcono na wspólną modlitwę zgromadzonych, wśród których byli m.in. poseł Grzegorz Gaża, wicestarosta powiatu cieszyńskiego Janina Żagan, wójt gminy Brenna Jerzy Pilch, burmistrz Skoczowa Mirosław Sitko, dyrektor oddziału IPN w Katowicach dr Andrzej Sznajder oraz dyrektor Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach Jan Kwaśniewicz.

– Jest to jedna z najwybitniejszych polskich pisarek, autorka bestsellerów, bardzo znana w dwudziestoleciu międzywojennym, potem stopniowo zapominana. Trzeba ją przywoływać, m.in. dlatego że koleje losu i wielka historia, która się przetoczyła przez jej życie, powodowały i wycofanie jej książek z bibliotek, i wieloletnią emigrację. Milczenie pisarskie w czasie wojny, ale i wielkie działanie dla ludzi, czyli zorganizowanie całej akcji pomocy Żydom – powiedziała w rozmowie z DZ dr Joanna Jurgała-Jureczka, historyk literatury, pisarka.

– Tuż przed wybuchem wojny w Ukrainie czytałem jej listy do rodziny z czasów, kiedy sama spodziewała się wybuchu III wojny światowej. Jej spokój i opanowanie, w tym głęboka wiara, powodują, że jest i powinna być dla nas osobą, która daje światło i uczy jak żyć – dodała.

Następnie w Centrum Kultury i Sztuki Dwór Kossaków (ul. Stary Dwór 4) odbył się zaplanowany pokaz filmu pt. „Mulies fortis – Kobieta mężna” w reżyserii Adama Kraśnickiego, który swoją premierę telewizyjną miał 26 marca w TVP Historia. Dokumentalna opowieść jest próbą innego spojrzenia na niezwykłą osobowość kandydatki do literackiego Nobla – wpisanej w wielką historię, ale i zwyczajność życia w międzywojniu i współczesności.

Refleksją o bohaterce tego filmu dzielą się członkowie rodziny – Anna Fenby, Taylor i Francois Rosset, a ponadto: Barbara Gruszka-Zych, prof. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, dr Joanna Jurgała-Jureczka, prof. Ryszard Koziołek, dr Andrzej Sznajder, ks. prof. Jerzy Szymik, prof. Krzysztof Zanussi, abp Damian Zimoń, prof. Jan Żaryn.

Zofia Kossak-Szatkowska primo voto Szczucka – z rodu wybitnych malarzy: wnuczka Juliusza Kossaka, córka Tadeusza, bliźniaczego brata Wojciecha Kossaka – urodziła się 10 sierpnia 1889 roku w Kośminie nad Wieprzem.

Dzieciństwo i młodość spędziła na Lubelszczyźnie i na Wołyniu, gdzie przeżyła piekło rewolucji bolszewickiej. Swoje wspomnienia z tego okresu opisała w „Pożodze”, która jednocześnie stała się jej udanym debiutem literackim. Po śmierci męża, Stefana Szczuckiego, osiadła w 1923 roku w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim, gdzie ponownie wyszła za mąż w 1925 roku za Zygmunta Szatkowskiego, oficera WP i historyka wojskowości.

W okresie międzywojennym w Górkach Wielkich powstały jej najwybitniejsze utwory: książki poświęcone Śląskowi (m.in. „Nieznany kraj”, „Wielcy i mali”), utwory dla dzieci i młodzieży („Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata”, „Topsy i Lupus”, „Bursztyny”), opowieści hagiograficzne („Szaleńcy Boży”), a przede wszystkim powieści historyczne, wśród których trylogia: „Krzyżowcy”, „Król trędowaty”, „Bez oręża”, tłumaczona na 16 języków, przyniosła jej rozgłos i znaczące nagrody.

W 1939 roku Zofia Kossak opuściła Górki Wielkie. Lata okupacji spędziła w Warszawie. Zaangażowana w pracę konspiracyjną, redagowała podziemną prasę, była współzałożycielką Rady Pomocy Żydom („Żegota”). Za tego rodzaju działalność została odznaczona medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” oraz tablicą pamiątkową w Jerozolimie.

Przeżyła obóz koncentracyjny Auschwitz II-Birkenau („Z otchłani”), a potem Pawiak, gdzie została skazana na śmierć. Uwolniona w lipcu 1944 roku dzięki staraniom władz podziemia, wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie wyjechała z kraju i przebywała w Anglii. Razem z mężem pracowała w trudnych warunkach na farmie Trossell („Wspomnienia z Kornwalii 1947-1957” wydane w 2007 roku stanowią zbiór barwnych zapisków z tamtego okresu).

W 1957 roku pisarka powróciła do Polski i osiadła w ukochanych Górkach Wielkich. Zamieszkała w domku dawnego ogrodnika, w którym obecnie mieści się jej muzeum biograficzne. Tutaj spędziła ostatni okres swego życia, pracując wspólnie z mężem nad „Troją Północy”, dalszymi częściami „Dziedzictwa” i innymi utworami. Śmierć pisarki – 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej – przerywa dalsze prace.