Bytom: Cmentarz Mater Dolorosa to najpiękniejsza i najważniejsza nekropolia w tym mieście. To tu spoczywają znani i zasłużeni bytomianie

Początki tej bytomskiej nekropolii sięgają początku XIX wieku, kiedy rozpoczęto starania o utworzenie nowego cmentarza w Bytomiu.

Przemiany te były związane z dynamicznym rozwojem miasta i przepełnieniem się XVII-wiecznego cmentarza parafialnego, który w 1865 r. został finalnie zamknięty ze względów sanitarnych, a rok później Towarzystwo Cmentarne ad Sanctam Trinitatem przystąpiło do kupna działek w rejonie ulicy Piekarskiej i Kraszewskiego, na których planowano stworzyć nową nekropolię.

Przedsięwzięcie realizowano zgodnie z planem i jeszcze w tym samym roku miało miejsce poświęcenie cmentarza. Początkowo planowano stworzyć jeden cmentarz, ale ostatecznie powstały dwa – w 1868 roku Mater Dolorosa I przy ul. Piekarskiej 71, a w 1886 roku Mater Dolorosa II przy ul. Piekarskiej 75. Było to konieczne, bowiem wraz ze wzrastająca liczbą ludności w mieście, rosła też liczba zgonów, a cmentarz szybko się zapełniał.

Rok po utworzeniu pierwszego z nich Paul Jackisch opracował projekt domu grabarza, a w 1882 roku cmentarz zyskał neogotycką kaplicę cmentarną Matki Boskiej Bolesnej, którą zaprojektował Hugo Heer. Z kolei osiem lat później Theodor Ehl przygotował projekt domu ogrodnika cmentarnego.

Już po I wojnie światowej, w 1938 roku teren cmentarza otoczono murem z ceglanych filarów i metaloplastyki, a w latach 70. XX wieku większa część cmentarza Mater Dolorosa II została zamknięta dla celów grzebalnych. W 1987 roku nekropolia została wpisana do rejestru zabytków.

Na cmentarzu Mater Dolorosa I spoczywa wielu znanych bytomian, którzy poprzez swoją działalność zapisali się na kartach historii miasta. To m.in. Jan Biały ps. „Kadłub” - pułkownik pilot Wojska Polskiego, dowódca 304 dywizjonu bombowego, „cichociemny”, powstaniec warszawski, więzień w PRL-u, Georg Brüning - burmistrz Bytomia w latach 1883–1919, za którego czasów w mieście powstała sieć energii elektrycznej, wodociągów i kanalizacji sanitarnej, a także wybrukowano większość ulic i wybudowano budynki obecnej Opery Śląskiej i IV LO.

Na terenie nekropolii pochowano też ks. Norberta Bonczyka, działacza narodowego na rzecz polskości Górnego Śląska i poetę zwanego „Śląskim Homerem”, a także ks. ózefa Szafranka - działacza społecznego, politycznego, tłumacza, autora i wydawcę, Józefa Gallusa - pisarza ludowego, działacza kulturalnego, folklorystę i podróżnika, który zebrał pieśni polskie używane na Górnym Śląsku, Paula Jackischa – architekta, który zaprojektował m.in. kompleks sądowo-więzienny w Bytomiu, budynek Szkoły Muzycznej im. F. Chopina w Bytomiu, ratusz w Bytomiu czy tutejszy kościół Świętej Trójcy, był teżz honorowym obywatelem Bytomia.

Znajduje się tu też grób Jana Ligonia - poety i działacza społeczno-kulturalnego, Piotra Miętkiewicza - pierwszego prezydenta Bytomia w latach 1945–1948 czy Ludwiki Radziejewskiej - działaczki społecznej, oświatowej i narodowej działającej na Górnym Śląsku, która była też przez lata wydawczynią pisma „Katolik”. Co więcej, z jej inicjatywy powstało w 1900 r. w Rozbarku Towarzystwo Kobiet Polskich.

Swój rodzinny grobowiec ma tu też Ignatz Hakuba, baron piwny, przemysłowiec i najzamożniejszy mieszkaniec Bytomia, który założył fundusz dla weteranów wojennych, sfinansował zakup neogotyckiego ołtarza do kościoła WNMP oraz instalację witraży w kościele św. Jacka.

Administratorem cmentarza jest parafia pod wezwaniem świętej Trójcy. Sukcesywnie na nekropolii w okresie Wszystkich Świętych prowadzona jest kwesta na rzecz odnowienia cmentarza.