Zobacz zabytkowy zegar na wieży kościoła św. Jadwigi w Chorzowie. Ma blisko 150 lat!

Południe w Chorzowie, ulica Wolności. U jej góry słychać hejnał puszczany z wieży ratusza, u dołu bicie dzwonów z kościoła pw. św. Jadwigi Śląskiej. Na szczycie wieży znajduje się jeden z najstarszych mechanizmów zegarowych w Chorzowie. Wyprodukowano go w fabryce zegarów wieżowych J.F. Weule w Bockenem. Prowadzi do niego 77 drewnianych schodów.

Jak opowiada mistrz zegarmistrzowski Grzegorz Janikowski, opiekujący się zegarem, został on zamontowany niedługo po wybudowaniu kościoła. Sama świątynia została konsekrowana w 1874 roku, zatem zegar musi mieć w przybliżeniu 150 lat. Zegar nie przetrwałby jednak tyle lat, gdyby nie odpowiednie wykonanie i konserwacja.

W większości zegarów domowych za napęd wykorzystywana jest sprężyna, którą nakręca się specjalnym kluczem, inne posiadają ciężarki napędzające mechanizmy. Drugi z wymienionych sposobów zastosowano w mechanizmie na szczycie jadwiżańskiej wieży. Choć chorzowski zegar jest zegarem mechanicznym, jednak w czasie II wojny światowej został on nieco zmodyfikowany.

— W 1942 roku firma J.F. Weule zmodernizowała naciąg zegara na elektryczny – mówi Grzegorz Janikowski, pokazując małą tabliczkę znamionową na ramie zegara — Do mechanizmu dodano dodatkowe dźwignie, przekładnie i silnik elektryczny. Jego zadaniem jest raz na dobę wciągnięcie ciężarków na odpowiednią wysokość, dzięki czemu nikt nie musi przychodzić i ręcznie nakręcać zegara - dodaje.

Za dokładność pracy zegara na wieży kościoła pw. św. Jadwigi odpowiada wahadło. Jest ono swego rodzaju sercem tego mechanizmu – pozwala precyzyjnie odmierzać czas. Oczywiście przy konstruowaniu mechanizmu trzeba było obliczyć długość i wagę wahadła, aby jego wahania trwały nie za krótko i nie za długo. W skrócie – aby jedna minuta, trwała jedną minutę.

Nie można również zapomnieć o kołach zębatych i przekładniach. Tych w mechanizmie jest sporo. Oczywiście wszystko po to, aby zegar precyzyjnie i niezawodnie wskazywał godziny. Same wieńce kół zębatych są wykonane z mosiądzu, a zębniki (zazębiające się z nimi) ze stali, aby ograniczyć tarcie i zużycie materiału. Dzięki temu koła zębate mogły w niemal nienaruszonym stanie przetrwać półtora wieku ciągłej pracy.

Zegarowi nie są straszne też warunki atmosferyczne. Jak jednak obsługiwane są cztery tarcze jednocześnie?

— Mechanizm zegara pracuje zamknięty w specjalnej szafie. Raz na minutę za pomocą wałków energia przekazywana jest do rozrządu i czterech przekładni tarcz znajdujących się na ścianach wieży. Przyglądając się z dołu dużej wskazówce zegara, możemy zauważyć, jak co minutę zmienia swoje położenie - wyjaśnia zegarmistrz.

Oprócz wspomnianych czterech tarcz na ścianach wieży, jest także tzw. tarcza podglądowa znajdująca się na mechanizmie zegara. Dzięki niej zegarmistrz nie musi schodzić na dół, aby sprawdzić położenie wskazówek i ustawić odpowiednią godzinę.

Jeśli już mowa o godzinach nie można zapomnieć o dzwonach. Te są połączone z mechanizmem zegara za pomocą cięgien i dźwigni. Zegar wybija kwadranse i ilość pełnych godzin. Na wieży przy ulicy Wolności znajdują się dwa dzwony. Większy z nich to „Jadwiga”. Odlano ją na 75-lecie powstania kościoła. Poprzednie dzwony zostały zabrane przez Niemców w czasie II wojny światowej. Metal z ich przetopienia potrzebny im był do tworzenia broni i opancerzenia.

Na całe szczęście nowe dzwony we współpracy z zegarem oznajmiają okolicznym mieszkańcom i przechodniom na ulicy Wolności, która jest godzina. Wystarczy dobrze się wsłuchać lub spojrzeć wysoko na wieżę kościoła pw. świętej Jadwigi.