Autostrada A4 bis rozgrzewa emocje mieszkańców śląskich miast. Są też obawy o cenne przyrodniczo tereny, po których ma biec ta ważna droga

Gładka jak stół, betonowa autostrada A4 bis, omijająca centrum aglomeracji śląskiej to marzenie wielu kierowców, zwłaszcza tych, którzy często stoją tu w korkach. Koncepcja budowy alternatywnej trasy A4 nie jest niczym nowym. Powstała jeszcze w latach osiemdziesiątych minionego wieku, kiedy to ówcześni planiści już dostrzegali, jak mocno wzrośnie natężenie ruchu w ciągu następnego półwiecza. Przewidzieli, że przepustowość istniejących i planowanych do budowy dróg szybko się wyczerpią. Samochodów przybywa, a wydawać by się mogło, dobre rozwiązania drogowe (DTŚ, autostrada A4, A1,) powoli stają się coraz mniej wydolne. Dlatego też w planie zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego umieszczono, wśród innych koncepcji również tę, dotyczącą budowy południowej autostradowej obwodnicy aglomeracji.

Pomysł dobry i potrzebny, jednak, jak wybudować taką trasę w jednym z najgęściej zaludnionych województw w Polsce? Koncepcja już jest. Na zamówienie Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach, wykonała ją firma INKOM. Opracowanie, w którym przedstawiono w sumie cztery warianty przebiegu - roboczo nazwanej A4 bis - autostrady, dołączono do Strategii Rozwoju Systemu Transportu Województwa Śląskiego. Trasa ma przebiegać przez południową część województwa śląskiego po terenach gmin Gliwice, Sośnicowice, Knurów, Gierałtowice, Orzesze, Ornontowice, Łaziska Górne, Wyry, Mikołów, Tychy, Katowice, Mysłowice. Ma to być dwujezdniowa droga o standardzie autostrady, przystosowana do najcięższego transportu. Najpewniej będzie miała po trzy pasy ruchu plus pas awaryjny.

Ludzie obawiają się wywłaszczeń lub uciążliwego sąsiedztwa ruchliwej i hałaśliwej drogi.

- Mieszkańcy już dyskutują o ewentualnych protestach, choć wciąż mamy bardzo mało informacji o samej autostradzie - mówi Artur Papierniak, mieszkaniec Tychów. - Ludzie kupowali działki, na przykład w dzielnicy Mąkowiec, gdzie w latach osiemdziesiątych były szczere pola. Nikt nie mówił o żadnej autostradzie. Jeśli się wzięło na taki dom kredyt hipoteczny na 30 lat i miało się nadzieję na spokojne mieszkanie, to teraz trudno nie oburzać się na plany budowy po sąsiedzku autostrady - mówi.

Autostrada (w różnych wariantach) może też przebiegać przez cenne przyrodniczo obszary województwa śląskiego. Na przykład rezerwat Dolina Jamny, czy rezerwat Wzgórze Kamionka w Mikołowie czy też teren Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Twórcy koncepcji proponują np. poprowadzenie drogi przez rezerwat Dolina Jamny po estakadzie, nad zielonymi terenami, a rezerwat Wzgórze Kamionka moglibyśmy pokonać tunelem, pod jego powierzchnią.

Eksperci nie mają wątpliwości, że zachowanie cennych przyrodniczo terenów jest ważne.

- Brałem udział w wielu dyskusjach na temat konieczności budowy tej drogi. Jestem przyrodnikiem, zajmuję się tworze niem raportów oddziaływania różnych inwestycji na środowisko - mówi dr Waldemar Szendera z Górnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości w Chorzowie i właściciel firmy ComfreyLab. Pracownia Żywokost. - Zawsze przy planowaniu tego typu inwestycji liniowych wybiera się warianty najbardziej korzystne dla środowiska. Oczywiście należy na to nałożyć również całą sferę społeczną. Trzeba tak wynegocjować przebieg tej infrastruktury drogowej, by w jak najmniejszym stopniu zaszkodzić środowisku przyrodniczemu. Chociażby w Katowicach mamy dwa rezerwaty przyrody, które musimy w jakiś sposób uwzględnić przy przebiegu tej, ważnej dla aglomeracji śląskiej drogi. To rezerwat Ochojec i rezerwat Las Murckowski. Jest szansa, by je ochronić. Musimy sobie uświadomić, że zgodnie z konstytucją, z polskim prawem, obszary które zostały objęte ochroną prawną, nie mogą być w sposób dowolny dysponowane do innych celów. Ten cel został ściśle określony w Planie Zadań Ochronnych rezerwatu. Nie można tam bezkarnie wybudować drogi. Zresztą, przykład budowy drogi w Dolinie Rospudy dokładnie pokazał podobną sytuację. Jej kuriozalność widać było w momencie, gdy architekci zaproponowali przebieg drogi przez rezerwat przyrody, co jest oczywiście zgodnie z polskim prawem niemożliwe, aczkolwiek Góra Świętej Anny też jest rezerwatem i tam przeprowadzono budowę autostrady - mówi doktor nauk przyrodniczych, Waldemar Szendera.

Eksperci, którzy przygotowali koncepcję przebiegu autostrady, starannie przyjrzeli się możliwościom, w jakich mogłaby zaistnieć droga. Przygotowali cztery warianty przebiegu. Jako najkorzystniejszy wskazali wariant pierwszy, w którym przewidziano węzły Żernica, Nieborowice, Dębieńsko, Łaziska, Wilkowyje, Czułów, Kosztowy II, Mysłowice Dziećkowice. Ma 55,6 km długości. Policzono, że koszt jego budowy wyniósłby około 5,2 mld złotych.

Jak ma biec autostrada według tego wariantu?
Początek wariantu I przyjęto w miejscu wyłączenia z istniejącej autostrady A4 w pobliżu miejscowości Żernica, gdzie będzie zaprojektowany węzeł „Żernica”. trasa omija tereny otuliny Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Trasa biegnie na kierunku północ - południe. Po ominięciu miejscowości Żernica wariant I krzyżuje się z DK 78 w miejscowości Nieborowice, gdzie zostanie zaprojektowany węzeł autostradowy. W rejonie miejscowości Kuźnia Nieborowicka trasa wariantu I krzyżuje się bezkolizyjnie i bez włączeń z DW 921 a w rejonie miejscowości Krywałd krzyżuje się także bezkolizyjnie i bez włączeń z DP29825 - ul. Feliksa Michalskiego. Dalszy przebieg trasy zlokalizowano na terenach leśnych, omijając lokalną zabudowę mieszkaniową. W miejscowości Szczygłowice trasa krzyżuje się z dwutorową zelektryfikowaną linią kolejową.
Po minięciu miejscowości Szczygłowice trasa zmienia kierunek przebiegu na wschód - zachód. Do skrzyżowania z autostradą A1 w miejscowości Dębieńsko biegnie przez tereny pól, łąk i nieużytków, częściowo przez tereny zalesione. Na skrzyżowaniu z autostradą A1 zaprojektowany zostanie węzeł „Dębieńsko”. Za węzłem „Dębieńsko” trasa A4 BIS przebiega przez tereny pól i lasów do miejscowości Pelcówka, gdzie likwidacji ulegnie kilka zabudowań. Trasa krzyżuje się w tej miejscowości bezkolizyjnie i bez włączeń z DW 925. W dalszym przebiegu trasa zmienia kierunek na północno – południowy, przecinając tereny leśne i omijając lokalną zabudowę mieszkalną okolic miejscowości Orzesze. Następnie dociera do terenów miejscowości Łaziska Średnie, gdzie krzyżuje się z DK 81 poprzez projektowany węzeł autostradowy „Łaziska”. Za węzłem „Łaziska” trasa zmienia kierunek na wschód – zachód i do miejscowości Wyry przebiega przez tereny nieużytków oraz tereny zalesione. Lokalnie występują kolizje z zabudową mieszkaniową. W rejonie południowej części miejscowości Łaziska Średnie trasa zmienia kierunek na północ – południe, omijając miejscowość Wyry po stronie zachodniej. Na odcinku tym występują tereny pól, łąk oraz nieużytków. Po ominięciu miejscowości Wyry trasa dochodzi do DW 928, którą przekracza bezkolizyjnie i bez włączeń. Dalszy przebieg do skrzyżowania z DK 44 zlokalizowany jest na terenach pól i łąk. Na tym odcinku nie występują kolizje z lokalną zabudową. Na skrzyżowaniu z DK 44 zostanie zaprojektowany węzeł autostradowy „Wilkowyje”.
Od węzła „Wilkowyje” do węzła „Czułów” na skrzyżowaniu z DK 86 trasa A4 BIS przebiega przez tereny leśne. Za węzłem „Czułów” trasa biegnie dalej przez tereny leśne aż do skrzyżowania z drogą ekspresową S1. Na tym odcinku w miejscowości Ławki występuje kilka kolizji z lokalną zabudową. Na skrzyżowaniu z S1 zaprojektowany zostanie węzeł „Kosztowy II”.
Włączenie do istniejącej autostrady A4 poprzez projektowany węzeł „Mysłowice Dziećkowice” założono w odległości około 2 km w kierunku Krakowa za punktem poboru opłat „Brzęczkowice”.

Czy ten wariant jest w stanie pogodzić interesy lokalnego społeczeństwa i przyrodników?

- Bez takiego konsensusu nie da się stworzyć niczego we współczesnym świecie. Jesteśmy społeczeństwem bardzo dobrze

wyedukowanym, które rozumie cele ochrony środowiska, rozumie też własne cele i przestrzeń, w której żyjemy. Inwestując w cokolwiek, np. w infrastrukturę drogową czy kolejową, musimy uwzględniać to, że my, społeczeństwo mamy swoją wiedzę i ludzi, którzy w sposób rzeczowy potrafią przedstawić nasze racje, jako społeczeństwa - mówi dr Szendera.

Jak więc powinny przebiegać konsultacje społeczne w tak ważnej sprawie? Zdaniem przyrodnika, nie ma dobrej metody do konsultacji społecznych. Rzeczą zasadniczą w przypadku jakichkolwiek rozmów ze społeczeństwem jest to, żeby wsłuchać się racje społeczeństwa. Natomiast z drugiej strony, negocjator, który powinien prowadzić tego typu konsultacje społeczne, powinien być przygotowany do obrony własnych racji. Musimy w tego typu negocjacjach wskazywać również korzyści, które lokalna społeczność może odnieść, gdy przyzwoli na taką czy inwestycję. A równocześnie negocjator społeczny musi być świadomy całego zakresu zaszłości przyrodniczych.

- Cała użytkowana przez nas przyroda jest przez nas przez lata zmieniana. Prawie dwa tysiące lat naszej bytności robi swoje. Świadomość miejsca, w którym się żyje i świadomość negocjacyjna powinny tu iść w parze - mówi.

Jak więc przebiegają konsultacje z gminami w tej sprawie?

- Urząd Marszałkowski jest w kontakcie z gminami. Odpowiadamy na wiele pytań. Formalne konsultacje planowane są w drugiej połowie roku - odpowiada Sławomir Gruszka, rzecznik Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach.