Do kościoła chodzimy w kratkę. Czy w praktykach religijnych uczestniczy mniej ludzi, ale bardziej wierzących?

Instytut Statystyczny Kościoła Katolickiego ogłosił właśnie nowy raport o praktykach religijnych katolików w Polsce. Podziały na tereny bardziej i mniej wierzące są wyraźne. Różnice dotyczą również województwa śląskiego, rozpiętość wyników jest u nas spora. Jeśli średni udział w mszach niedzielnych w całej Polsce wynosi 28, 3 proc., to w diecezji bielsko-żywieckiej - 36 proc., a w sosnowieckiej o połowę mniej czyli 18 proc. Ten ostatni wynik jest trzeci od końca na liście 42 diecezji w kraju. Jeszcze rzadziej wierni chodzą na msze tylko w diecezjach szczecińsko-kamieńskiej - 16,9 proc. i koszalińsko-kołobrzeskiej - 17, 5 proc. Podbeskidzie znajduje się co prawda w pierwszej dziesiątce tej listy, ale do rekordu mu daleko. Najtłumniej na niedzielnych mszach jest w diecezjach położonych na wschodzie kraju. W diecezji tarnowskiej uczestniczy w nich 59, 1 proc. parafian, a w rzeszowskiej - 49, 7.

Statystycy ISKK określają wskaźnik informujący o procencie osób obecnych na niedzielnych mszach jako dominicantes. Communicantes z kolei pokazuje procent osób przyjmujących w czasie tych mszy Komunię św. Zdaniem wielu duchownych to bardzo ważne kryterium, bo wskazujące na wysoką świadomość religijną wiernych.

W badanym 2021 roku communicantes było dość niskie, średnio w kraju wynosiło 12,9 proc. Ale co ciekawe, od 1980 roku coraz więcej osób przyjmowało Komunię św. na niedzielnych mszach, podczas gdy udział w nich systematycznie się zmniejszał. To może dowodzić, że uczestniczy w nich mniej osób, ale ci, którzy przychodzą, są bardziej religijni.

Parafianie coraz rzadziej niż kiedyś uczestniczą w mszach. W 1980 roku w niedzielę szło do kościoła 51 proc. wiernych, w 1989 już 46, 7 proc., w 2009 - 41,5 proc., a w 2019 - 36, 9 proc. A w badanym ostatnio 2021 roku, jak podaliśmy, jeszcze mniej. Inaczej było z communicantes. W 1980 roku ten wskaźnik wynosił 7, 8 proc., ale w 1989 roku urósł do 9,9 proc., w 2009 do 16, 7 proc., w 2019 wynosił tyle samo. W pandemicznym 2021 roku wskaźnik jednak się obniżył do 12, 9 proc. Najwięcej osób przyjmowało Komunię św. w diecezji tarnowskiej - 21, 9 proc., a najmniej w sosnowieckiej - tylko 7, 7 proc. Pozostałe diecezje w naszym regionie, bielsko-żywiecka, częstochowska, gliwicka, katowicka pod tym względem są średnie.

Ale i tak wyniki mogą niepokoić duchownych, podobnie jak te dotyczące mszy niedzielnej. Znana na świecie religijność Polaków się zmienia.

- Opublikowany raport ISKK zawierający dane za rok 2021 pokazuje przede wszystkim negatywny wpływ pandemii na praktyki religijne - tłumaczy jednak ks. dr Tomasz Wojtal, rzecznik archidiecezji katowickiej. - W parafiach dało się to zaobserwować już wcześniej, ale teraz mamy do dyspozycji przeliczone potwierdzenie tego faktu. Na chwilę obecną nie wyciągałbym z tych liczb jakiś daleko idących wniosków. Zaczekajmy na dane z 2022 czy nawet z tego roku. Czas pokaże czy zmniejszenie się liczby uczestników mszy i osób przystępujących do komunii to było tylko chwilowe tąpnięcie związane z pandemicznymi obostrzeniami, czy też rzeczywiście mamy do czynienia z tendencją spadkową.

W 2020 roku w ogóle, po raz pierwszy od powstania ISKK w 1993 roku, nie przeprowadzono badań nad dominicantes i communicantes w Polsce, właśnie z powodu pandemii.

- W 2021 roku też było trudno, ale zdecydowaliśmy się jednak prace kontynuować - mówi dr Karol Kamiński z zespołu ISKK. - Badanie praktyk niedzielnych odbyło się 26 września. W tym dniu nadal obowiązywały obostrzenia rządowe związane z pandemią. Wierni mogli zajmować połowę wszystkich miejsc w świątyniach, limit nie dotyczył tylko osób w pełni zaszczepionych, należało zakrywać usta i nos. Być może większa część wiernych niż zwykle została domu.

Życie sakramentalne, jak raport ISKK nazywa chrzciny, bierzmowania, śluby kościelne, osłabło w kraju w mniejszym stopniu, a w niektórych diecezjach udzielono nawet więcej sakramentów niż w roku poprzednim. W 2020 roku ochrzczono w sumie ponad 312 tys. dzieci, najwięcej w diecezji katowickiej, gdzie było 17 980 chrztów. Na drugim miejscu znalazła się diecezja poznańska - było tam 17 216 chrztów, na trzecim krakowska - 16 024. Rok później wszystkich chrztów było więcej, bo ponad 315 tys., ale diecezję katowicką z 17 470 chrztami trochę wyprzedziła krakowska, która ochrzciła 17 826 dzieci. Na trzecim miejscu znalazła się diecezja poznańska, z 17 240 chrztami.

Oczywiście, ten wskaźnik zależy przede wszystkim od wielkości diecezji i sytuacji demograficznej. Najwięcej parafii, bo 448 ma diecezja krakowska i poznańska - 415. W naszym regionie do diecezji katowickiej należy 322 parafii, częstochowskiej 312, bielsko-żywieckiej 210, sosnowieckiej 162, a gliwickiej 156.

W 2021 roku więcej dzieci przyjęło I Komunię św. niż w roku poprzednim pandemicznym, o ponad 11 proc. W sumie w kraju odbyło się tych uroczystości 331 744. Najwięcej w diecezji krakowskiej, następnie w warszawskiej i poznańskiej. W naszym regionie najwięcej dzieci pierwszokomunijnych było w diecezji katowickiej - 9 tys., jednak o tysiąc mniej niż w roku poprzednim. O kilkaset wzrosła natomiast liczba I Komunii św. w pozostałych diecezjach regionu, sosnowieckiej, bielsko-żywieckiej, gliwickiej i częstochowskiej.

- Było trochę strachu czy komunie się odbędą i kiedy, niektórzy rodzice wahali się czy posłać teraz dziecko, ale udało się nam wszystko w terminie - mówi matka, której córka poszła w 2021 roku do I Komunii św w parafii Opatrzności Bożej w Katowicach.

Więcej osób zdecydowało się na sakrament bierzmowania, będący potwierdzeniem wiary. Wyróżniła się zwłaszcza diecezja krakowska, gdzie jego ilość wzrosła o ponad 6 tys., do 17 720. Ogółem w 2020 roku było ponad 252 tys. bierzmowań, rok później ponad 265 tys. Mocno wzrosła ilość tego sakramentu również w diecezji bielsko-żywieckiej, z prawie 3 tys. do 7815. Więcej bierzmowań odbyło się też w diecezji gliwickiej i sosnowieckiej, spory spadek nastąpił natomiast w diecezji katowickiej, z 8 tys. do 6 tys.

Bierzmowanie najczęściej przyjmują nastolatki w wieku 14-18 lat, ale czasem z różnych powodów odmawiają przyjęcia tego sakramentu. W przyszłości mogą mieć kłopoty ze ślubem kościelnym. Kodeks Prawa Kanonicznego mówi, że ci, którzy nie przyjęli jeszcze tego sakramentu, powinni go przyjąć przed zawarciem małżeństwa. Dla katolików jest to zrozumiałe.

W 2021 roku udzielono więcej sakramentów małżeństwa niż w roku poprzednim. Odbyło się prawie 104 tys. katolickich ślubów, rok wcześniej ponad 91 tys. Najwięcej par stanęło przed ołtarzem w diecezji krakowskiej - 6116. Diecezja katowicka miała jednak spadek ślubów; o ile w 2021 roku zawarto w jej kościołach ponad 6 tys. małżeństw, to rok później o tysiąc mniej. Wyprzedziły ją diecezje tarnowska i rzeszowska, pod tym względem katowicka znalazła więc na czwartym, wciąż niezłym miejscu.

W naszym regionie spadła także ilość ślubów w diecezji częstochowskiej, wzrosła natomiast o kilkaset w bielsko-żywieckiej, gliwickiej i o niecałą setkę w diecezji sosnowieckiej, gdzie zawarto 1265 ślubów. Według GUS mieszkańcy woj. śląskiego w 2021 roku zawarli 19 tys. małżeństw, a według danych z parafii regionu około 12, 6 tys. Ale na terenie województwa śląskiego mieszkają też parafianie należący do diecezji opolskiej i kieleckiej, są grupy innego wyznania, a część nowożeńców pobiera się tylko w Urzędzie Stanu Cywilnego. Mimo wszystko większość par, jeśli decyduje się na ślub, to w kościele katolickim.

Zmniejsza się powoli liczba alumnów diecezjalnych w Polsce, czyli osób przygotowujących się do święceń kapłańskich w seminariach duchownych. W 2020 roku było ich 1 619, rok później 1 341. Najwięcej alumnów przebywa w diecezji warszawskiej - 100, w katowickiej 49. Mniej jest również księży. Do diecezji inkardynowanych (przynależnych) było w 2021 roku 23 984 księży, to o ponad 200 mniej niż w poprzednim. Najwięcej księży było w diecezji tarnowskiej - 1 512, krakowskiej - 1 145 oraz katowickiej -1 007.

Niewielu uczniów rezygnuje z lekcji religii, choć stale więcej. Średnio w kraju uczy się religii 82,4 proc. dzieci i młodzieży w szkołach różnego rodzaju. W 2019 roku wskaźnik ten wynosił 87,6 proc. W regionie najwięcej uczniów w roku szkolnym 2021/2022 uczęszczało na lekcje religii w diecezji częstochowskiej - 90, 3 proc. Ale rekord kraju należy do diecezji tarnowskiej, gdzie aż 97, 5 proc. uczniów zapisano na lekcje religii.

Mniej chętni do tej nauki są uczniowie na terenie diecezji gliwickiej, na lekcje religii chodzi tutaj 80, 6 proc. ogółu. Ale to wciąż sporo. Najmniej w kraju zainteresowani są nimi podopieczni szkół w diecezji szczecińsko-kamieńskiej, tylko 69 proc. bierze w nich udział. W diecezji katowickiej wskaźnik jest wyższy od średniej krajowej i wynosi 84, 8 proc. W diecezji bielsko-żywieckiej jest prawie taki sam jak średnia, a w diecezji sosnowieckiej niższy, wynosi 81, 2 proc.

Najczęściej na religię chodzą uczniowie szkół podstawowych, 90, 2 proc. Ten wskaźnik trochę się jednak zmniejszył. Oprócz wychowanków szkół branżowych II stopnia, najczęściej rezygnują z nauki religii uczniowie liceów ogólnokształcących. Udział w lekcjach religii bierze 63, 2 proc. uczących się, to o kilka procent mniej niż wcześniej.

Czy kościół ma kłopoty? Czy wolnym krokiem nadchodzi młode, niewierzące pokolenie? Może tak się dzieje, ale poglądy się zmieniają. Co dziesiąty mieszkaniec woj. śląskiego w wieku dojrzałym stwierdza, że teraz jest bardziej wierzący niż był w młodości.