Muzeum Śląskie to efektowna i inspirująca wizytówka regionu. Wywiad z Marią Czarnecką, dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Muzeum Śląskie znajduje się na terenie dawnej kopalni Katowice. Koncepcja budowli eksponuje historię terenu pokopalnianego. Jakie zabytkowe budynki ma na swoim obszarze Muzeum Śląskie i jaką pełnią dziś rolę?

Muzeum Śląskie znajduje się w samym centrum Katowic – w sercu Górnego Śląska i na terenie tzw. Strefy Kultury, gdzie sąsiaduje bezpośrednio z Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia, Spodkiem oraz Międzynarodowym Centrum Kongresowym. Sama instytucja ma bardzo bogatą, bo już ponad 90-letnią historię. Powstała bowiem w 1929 roku jako pomnik 10-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Niedawno obchodziliśmy więc kolejną rocznicę tych wydarzeń. Po wznowieniu działalności w latach 80. muzeum działało
w budynku po byłym hotelu przy katowickim rynku. W 2015 roku instytucja zyskała nową siedzibę – absolutnie wyjątkową ze względu na architekturę i lokalizację – na terenie byłej kopalni węgla kamiennego, działającej tu od 1823 aż do 1999 roku.

Dziś Muzeum Śląskie prezentuje swoje wystawy w nowoczesnych, otwartych przestrzeniach umiejscowionych 14 metrów pod powierzchnią ziemi. Oprócz głównego podziemnego gmachu, którego część stanowią widoczne na powierzchni efektowne szklane prostopadłościany, w skład muzealnego kompleksu wchodzą także pokopalniane budynki
z charakterystycznej czerwonej cegły. Część z nich została już odrestaurowana, jak maszynownia szybu Warszawa I, magazyn, łaźnia i stolarnia, pełniące obecnie funkcje wystawiennicze i kulturalne, czy wieża wyciągowa szybu Warszawa II, która stanowi obecnie punkt widokowy.

Ulokowanie instytucji na terenie pokopalnianym niewątpliwie otworzyło zupełnie nowy rozdział w działalności muzeum. Siedziba oraz architektura gmachu, wielokrotnie już zresztą nagradzana, nawiązuje bezpośrednio do industrialnego dziedzictwa Śląska, związanego zwłaszcza z przemysłem wydobywczym i hutniczym. Ten aspekt naszego dziedzictwa jest przez Muzeum Śląskie podejmowany z wielkim zaangażowaniem poprzez różnego rodzaju inicjatywy artystyczne i edukacyjne. Dla przykładu podam, że zaledwie kilka tygodni temu zorganizowaliśmy swoisty festiwal Biennale Industrii oraz uruchomiliśmy wystawę online poświęconą eksponatom przemysłowym z kolekcji techniki Muzeum Śląskiego w Katowicach, którą można zwiedzać na naszej stronie internetowej.

Na zdjęciu Maria Czarnecka, dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zabytki związane z kopalnią Katowice to wyjątkowe obiekty w skali kraju. A jakie wystawy można podziwiać w niezwykle efektownej siedzibie muzeum?

Muzeum Śląskie oferuje publiczności sześć wystaw stałych. Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów to opowieść, która w syntetyczny sposób, przy wykorzystaniu bardzo efektownej i nowatorskiej formy, objaśnia bogatą historię tego wyjątkowego regionu od czasów najdawniejszych do przełomu ustrojowego 1989 roku. Jest to pierwsza ekspozycja tak obszernie prezentująca skomplikowaną historię Górnego Śląska i chyba jedyna dotąd wystawa tak szeroko pokazująca historię regionalną w Polsce.

Galeria polskiej sztuki nowoczesnej 1800–1945 prezentuje bogatą kolekcję malarstwa polskiego i rzeźby, która stanowi jeden z najbardziej kompletnych zbiorów sztuki XIX i XX wieku w kraju. Kontynuację tych zbiorów ukazuje Galeria sztuki polskiej po 1945 roku, która sygnalizuje istotne zjawiska w dziejach sztuki powojennej. Galeria śląskiej sztuki sakralnej, łącząca eksponaty Muzeum Śląskiego i Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach, prezentuje skarby śląskiej kultury od gotyku do czasów nowożytnych. W Galerii plastyki nieprofesjonalnej, stanowiącej również ewenement na polską skalę, zgromadzono prace twórców nieprofesjonalnych oraz przedstawicieli nurtu art brut. Z kolei na wystawie Laboratorium przestrzeni teatralnych. Przeszłość w teraźniejszości prezentowane są znaczące dokonania teatru europejskiego, począwszy od jego antycznych korzeni aż po współczesność oraz imponująca kolekcja polskiej scenografii teatralnej i filmowej.

Galeria polskiej sztuki nowoczesnej 1800-1945 została właśnie ponownie otwarta dla publiczności. Jakimi dziełami sztuki mogą od dziś zachwycać się odwiedzający muzeum?

Jest to nowa odsłona jednej z głównych naszych wystaw stałych. Na potrzeby nowej ekspozycji przebudowano przestrzeń wystawową, zmieniła się również – choć nieznacznie – nazwa galerii, która teraz jest zgodna z powszechnie obowiązującą systematyką. Zwiedzający napotkają w niej dzieła powszechnie znane, ale także i mniej rozpoznawalne. Niektóre pojawią się w galerii po raz pierwszy od bardzo dawna. Z pewnością widz, poruszając się po tym swoistym labiryncie wystawowym, będzie mógł zapoznać się
z wyjątkowym dorobkiem kilku pokoleń polskich artystów, wśród nich takich twórców jak: Olga Boznańska, Józef Chełmoński, Jan Cybis, Aleksander i Maksymilian Gierymscy, Wojciech Kossak, Jacek Malczewski, Jan Matejko, Józef Mehoffer, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leon Wyczółkowski czy Stanisław Wyspiański, by wymienić tylko tych najbardziej znanych.

Warto przy tej okazji wspomnieć o samej kolekcji. Opiera się ona bowiem w dużej mierze na zbiorach przedwojennych, kiedy muzeum dość intensywnie kupowało na rynku sztuki dzieła najwybitniejsze i najbardziej charakterystyczne dla danego twórcy bądź okresu. Do 1939 roku kolekcja liczyła 280 obrazów. W czasie wojny wiele dzieł uległo zniszczeniu, a około 100 obrazów zaginęło. Od wznowienia działalności w latach 80. muzeum wzbogaciło kolekcję
o kolejne kilkadziesiąt obrazów, dzięki czemu dziś obejmuje ona kilkaset dzieł i jest jedną
z najbardziej reprezentatywnych w Polsce.

W następnych tygodniach szykujecie kolejne wystawy, co nowego będzie można zobaczyć?

To rzeczywiście nie koniec zmian w przestrzeni wystawowej Muzeum Śląskiego. Wraz
z otwarciem Galerii polskiej sztuki nowoczesnej 1800-1945 zostanie jednocześnie zawieszona działalność Galerii sztuki polskiej po 1945 roku. Zostanie ona przywrócona publiczności w 2023 roku – również po przearanżowaniu – jako Galeria polskiej sztuki współczesnej. Zanim to jednak nastąpi, od stycznia 2022 roku przez najbliższy rok będzie można w tej przestrzeni zwiedzać wystawę czasową Poza Edenem. Sztuka współczesna ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach. Już teraz serdecznie na nią zapraszamy.

Wyjątkową w skali kraju przestrzenią jest monumentalna Galeria jednego dzieła, w której prezentowane są prace interpretujące dziedzictwo Śląska i powstałe z myślą o tej właśnie przestrzeni. Pokazywane są w niej dzieła zarówno polskich, jak i zagranicznych artystów.

To właśnie tu ma zostać wkrótce otwarta wystawa Ludwiki Ogorzelec, artystki tworzącej „na żywo”, przy zwiedzających. Podobno ma być prawdziwym hitem.

Ludwika Ogorzelec to znana polska rzeźbiarka tworząca in situ. Swoje monumentalne rzeźby wykonuje z drewna, metalu czy szkła, ale śmiało można powiedzieć, że kluczowym ich elementem jest właśnie sama przestrzeń, w której powstają. Co równie ważne, prace Ludwiki Ogorzelec powstają zazwyczaj w nawiązaniu do kontekstu miejsc, w których są prezentowane. Nasza Galeria jednego dzieła to więc idealne miejsce, by zaprezentować nową pracę tej artystki, która powstanie na specjalne zamówienie Muzeum Śląskiego. Nie chcę teraz mówić zbyt dużo, ale mogę zdradzić, że instalacja Ludwiki Ogorzelec nie ograniczy się tylko do jednej galerii, lecz „rozleje” niejako po innych przestrzeniach muzeum.
I faktycznie artystka będzie ją wykonywać przy zwiedzających. Zgadzam się więc z Panem, że najprawdopodobniej będzie to kolejny nasz hit frekwencyjny i spore wydarzenie kulturalne na Śląsku w najbliższych miesiącach.

Muzeum Śląskie to nie tylko niesamowita sztuka eksponowana w gmachu przy ulicy Tadeusza Dobrowolskiego w Katowicach – nazwanej tak zresztą na cześć pierwszego dyrektora muzeum – ale także działalność edukacyjna i wydawnicza, w których również mogą się Państwo pochwalić dużymi osiągnięciami.

Nasza instytucja organizuje naprawdę wiele spotkań przygotowywanych z myślą o rodzinach, seniorach, dzieciach i młodzieży, jak wykłady, warsztaty czy spotkania z kuratorami, w trakcie których przybliżamy sztukę dawną i najnowszą i poruszamy tematy związane z historią
i dziedzictwem regionu. Mamy także bogatą ofertę zajęć dla uczniów i przedszkolaków. Zajęcia uzupełniają program nauczania i są okazją do połączenia nauki z ćwiczeniem umiejętności pracy w grupach, a przede wszystkim inspirują dzieci do działań twórczych. Poza tym w zabytkowym budynku stolarni funkcjonuje nowoczesna przestrzeń edukacyjna dla rodzin z dziećmi Na tropie Tomka, zainspirowana postacią Tomka Wilmowskiego, bohatera popularnych powieści Alfreda Szklarskiego. Rodziny z dziećmi przeżywają tu ekscytującą przygodę, odkrywając pozostawione przez Tomka na różnych kontynentach ślady.

Ważnym wspomnianym przez Pana elementem funkcjonowania muzeum jest także działalność wydawnicza. Albumy, monografie, katalogi wystaw, publikacje pokonferencyjne,
a także książki dla dzieci wydawane pod szyldem Muzeum Śląskiego cieszą się zasłużonym uznaniem licznych odbiorców i zdobyły wiele nagród.

Czy odwiedzający po lockdownie wrócili do muzeum? W jaki sposób staracie się przyciągnąć ludzi do powrotu do muzealnych galerii?

Wyjątkowy czas, który przeżywamy od wielu już miesięcy, uświadamia nam, jak bardzo potrzebujemy spotkania z drugim człowiekiem i jak pięknym pośrednikiem w tym spotkaniu może być sztuka. Okres, kiedy muzeum było zamknięte dla zwiedzających, był chyba najsmutniejszy w historii instytucji, ponieważ bez możliwości osobistego kontaktu
z publicznością muzea tracą rację bytu. Stają się tylko ciągiem głuchych i pustych korytarzy
z wiszącymi na ścianach obrazami lub zamkniętymi w gablotach eksponatami. Brakuje tego, co najważniejsze – możliwości rozmowy, okazji do wspólnej refleksji nad naszym dziedzictwem oraz do dzielenia się zachwytem nad odkrywanym pięknem. Na szczęście nie tylko nam, ale także licznej grupie odwiedzających, bardzo zależy na tym osobistym spotkaniu. Oczywiście frekwencja spadła we wszystkich instytucjach kultury i obecnie nie jest jeszcze tak duża, jak przed pandemią, ale miejmy nadzieję, że atrakcyjne wystawy
i wydarzenia, które zaplanowaliśmy na najbliższe miesiące, zachęcą widzów do odwiedzenia nas.

Na zakończenie proszę powiedzieć, dlaczego turyści przyjeżdżający na Górny Śląsk, ale także mieszkańcy regionu, powinni odwiedzić Muzeum Śląskie.

Muzeum Śląskie to bez wątpienia wizytówka miasta i całego regionu, miejsce, które obowiązkowo trzeba odwiedzić będąc na Górnym Śląsku. To miejsce spotkania
z przeszłością, prezentujące jednocześnie ważne współczesne zjawiska artystyczne. To wyjątkowa instytucja współpracująca z artystami i organizująca inspirujące wystawy i liczne ważne wydarzenia kulturalne. To także niezwykle efektowna przestrzeń, w której byłą kopalnię węgla zamieniono w unikatową „kopalnię kultury”, jedyne muzeum w Polsce prezentujące wspaniałą kolekcję dzieł sztuki i zabytków kultury w nowoczesnych galeriach umiejscowionych pod powierzchnią ziemi. Na terenie zewnętrznym muzeum znajduje się natomiast wielobarwny, wyglądający pięknie o każdej porze roku ogród, nad którym z kolei góruje wieża widokowa – dawny szyb kopalniany. Z jej tarasu na wysokości 40 metrów rozciąga się wyjątkowa panorama całego regionu – aż po Beskidy. Na terenie muzeum działa także przytulna restauracja, mamy bardzo wygodne parkingi – naziemny i podziemny, a poza tym Muzeum Śląskie jest znakomicie skomunikowane. Zapraszamy więc do odwiedzin!

Rozmawiał Paweł Poniatowski