Pediatra Jacek Zeckei o tym, jak energetyki działają na organizm. To moc pozorna, która dużo kosztuje

Nowelizacja ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw, wprowadza od nowego roku zakaz sprzedaży napojów energetycznych dzieciom i młodzieży do 18. roku życia. Pytanie, co tak naprawdę wiemy o popularnie określanych nazwą „energetykach” i ich działaniu na młode organizmy, bo mam wrażenie, że ciągle za mało. Pierwsze skojarzenie, to nieduża puszka z napojem przypominającym oranżadę. Do tego zabawna reklama i ...odlot. Niby pozytywny, bo bazujący na związku frazeologicznym o „dodawaniu skrzydeł”.

Przede wszystkim, mamy dużo rodzajów energetyków, zarówno jeśli chodzi o skład, jak i formę. Są napoje energetyzujące, ale też tzw. energy shoty, które w mniejszej objętości zawierają skoncentrowane substancje, występujące w energy drinkach. Występują też energy enhancer, czyli plasterki, które można aplikować prosto na język. Te ostatnie są ostatnio bardzo popularne wśród młodzieży i młodych osób dorosłych. Energetyki nie muszą więc być tylko napojem, mogą występować jako granulat, rozpuszczać się podobnie jak guma do żucia. Natomiast niezależnie od formy, skład jest bardzo podobny. Różnią się już jednak często ilością poszczególnych składników.

Zatem co znajdziemy w energetyku?

Najczęściej zawiera kofeinę, w różnych dawkach na określone mililitry. Dodatkowo taurynę, guaranę, ulepszacze smaków, substancje koloryzujące. Te ostatnie mają oczywiście przełożenie na to, że te napoje są smaczne. Nie zawierają alkoholu, chociaż czasem są z nim łączone. Wśród składników bywają też witaminy, np. witamina C czy witaminy z grupy B oraz substancje, które po konsumpcji mogą nasilać produkcję w organizmie adrenaliny i norderaliny. Od składu uzależniamy wpływ i szybkość działania tych substancji uzależniony jest oczywiście od składu i ilości przyjmowanych energetyków w określonym czasie.

Z jakimi oddziaływaniami, negatywnymi skutkami zażycia tego typu napojów/plasterków, możemy się spotkać, zwłaszcza, jeśli po energetyk sięgnie dziecko czy nastolatek?

Same składniki w napojach energetyzujących nie są szkodliwe, ale mogą takimi się stać, w zależności od ilości i częstotliwości, o czym wspomniałem. Natomiast na pewno w przypadku dziecka ten negatywny wpływ może być szybszy już przy mniejszych dawkach i przebiegać bardziej burzliwie, niż w przypadku osoby dorosłej. Nawet okazjonalnie nie mogą po nie sięgać dzieci z zaburzeniami hormonalnymi, nietolerancją cukrów, cukrzycą, z problemami kardiologicznymi czy gastrycznymi.
Energetyki nie są również zalecane nawet młodym osobom dorosłym o małej masie ciała, a także kobietom w ciąży.

Porozmawiajmy więc o dawkach. Jakie są bezpieczne?

Jeśli chodzi o kofeinę, to dobowa dawka dla osoby dorosłej, która nie powinna dać skutków ubocznych, wynosi 400 miligramów, natomiast w jednym energetyku w 250 ml może być 100 gramów. Zatem jeśli ktoś wypije 3-4 takie napoje, to może już przekroczyć bezpieczną dawkę. Jeśli chodzi natomiast o dzieci, to ogólnie kofeina nie jest w ich diecie przewidziana, zatem trudno mówić w tej sytuacji o jakiejś bezpiecznej dawce dla młodego organizmu.

Jakie objawy po zażyciu energetyków mogą pojawić się u dzieci, na co się skarżą?

Uczucie kołatania serca, przyspieszenie akcji, ból w klatce piersiowej, nudności, wymioty, czasem biegunka. A także to, co uwidacznia się po długotrwałym lub nadmiernym zażywaniu energetyków - objawy związane z układem nerwowym: nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia snu, objawy lęku, ale też zaburzenia depresyjne.

Dzieci czy nastolatki sięgają po takie napoje z różnych powodów, bo jest to modne, dodaje energii, ale czasem po prostu, aby „tylko” ugasić pragnienie.

No właśnie – i jeśli chodzi o ten ostatni aspekt, można doprowadzić do zupełnie odwrotnej sytuacji, czyli nie nawodnienia, a odwodnienia organizmu, bo tak właśnie działa choćby kofeina. Natomiast, poza wspomnianymi aspektami, potwierdzony jest negatywny wpływ substancji zawartych w energetyku, oczywiście nie w jednorazowej sytuacji, ale już przy częstszym stosowaniu, na układ kostny. Zarówno kofeina, ale i guarana mogą tu mieć znaczenie. Napoje z tymi składnikami mają niskie pH i dużą zawartość glukozy, a to może powodować w połączeniu m.in. patologie szkliwa zębów. W energetykach generalnie jest też dużo cukru, co w obecnych czasach, kiedy coraz częściej spotykamy się z nietolerancją cukrów i cukrzycą u dzieci, również może być niepożądane. Oczywiście, duża podaż cukrów prostych ma tu przełożenie także na kwestie otyłości. A to nadal nie wszystko, bo może wystąpić także problem nadciśnienia, które już traktujemy jako chorobę cywilizacyjną i to także w pediatrii. A zażywanie energetyków może przyspieszyć rozwój nadciśnienia.

Kofeina i jej wpływ przewija się w naszej rozmowie od początku. Jeśli jednak założymy, że to tylko jeden ze składników, czy jeśli dziecko ma sięgnąć po energetyk, lepiej, aby wypiło kawę?

Jeżeli nastolatek wypije jedną kawę w ciągu dnia, nie powinno to mieć skutków ubocznych. W niektórych krajach, społecznościach, chociaż nie w Polsce, kawa u starszego dziecka funkcjonuje w diecie. My jej nie odradzamy, oczywiście w granicach rozsądku, a dziecko nie jest małym dzieckiem i nie ma problemów zdrowotnych. Natomiast pamiętajmy, że jej dawkowanie w niektórych napojach energetyzujących bywa wysokie.

Czy dziecko może się uzależnić od energetyków, uważając je za alternatywę do alkoholu, która mogą wybrać, aby wpasować się w modę i trendy młodzieżowe. Widzimy tu wzrost popularności energetyków?

Napoje energetyzujące funkcjonują na rynku od dawna. W USA pierwsze energetyki pojawiły się w latach pięćdziesiątych, w Polsce to lata 80. i 90. Ale faktycznie ta popularność energetyków wzrasta. To niestety efekt reklam, których adresatem w zamyśle miały być docelowo dzieci, bo są reklamowane jako napój, który poprawia poznawczość, nastrój, wydolność fizyczną.
Szkoda, że, przynajmniej na razie, nie udało się w ramach ustawy zakazać właśnie reklamy tych napojów.

Natomiast czy dzieci i młodzież piją energetyki jako napój konkurencyjny do alkoholu? Myślę, że nie. Są natomiast osoby, które łączą je z alkoholem. Dla nas lekarzy, może to zamazać nieraz obraz objawów niepożądanych tych substancji. Pamiętajmy, że
to nie jest uzależnienie od napoju, tylko od substancji, którą zażywamy często i w dużych ilościach.

Rozmawiając o skutkach ubocznych energetyków, wspomniał pan o ich wpływie na psychikę dziecka, a w ostatnim czasie mamy, mówiąc kolokwialnie, wysyp młodych osób z depresją i innymi, podobnymi problemami

Nie chciałbym demonizować roli energetyków w tym zakresie, ale nie da się ukryć, że jest to jedna z furtek, którą dziecko traktuje jako odskocznię od swoich problemów. To jest coś, na co należy więc zwrócić uwagę przy diagnozowaniu tych problemów: zażywanie suplementów, substancji psychoaktywnych i włączyłbym tutaj właśnie nadużywanie energetyków w różnej postaci.