Pytania zadawane nie tylko w brązie. Quo Vadis Człowiecze? Najwyższe polskie odznaczenie artystyczne Złota Gloria Artis w rękach Ślązaka

Rzeźbiarz, medalier, społecznik, patriota. Artysta z urodzenia i wyboru. Ślązak. Autor statuetek tworzonych na specjalne okazje: Złotej maski czy Orfeusza. Rozpoznawalny na Śląsku, w Polsce i poza jej granicami przede wszystkim z monumentalnych pomników wykonanych w brązie. Zygmunt Brachmański. Uhonorowany najwyższą nagrodą, jaką w Polsce może zdobyć artysta. Złota Gloria Artis powędrowała w ręce syna śląskiej ziemi.

Odznaczenie w imieniu artysty rzeźbiarza, odebrała żona Anna Brachmańska wraz z córkami Darią i Kariną. 9 listopada 2023 roku w Westybulu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, w samo południe miała miejsce podniosła uroczystość. W przededniu 105. Rocznicy Odzyskania przez Polskę Niepodległości wręczono odznaczenia państwowe dla osób zasłużonych dla Śląskiej Ziemi. Wśród uhonorowanych, znalazł się Zygmunt Brachmański, odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” za szczególnie wyróżniające się zasługi w dziedzinie twórczości artystycznej i kulturalnej. Odznaczenia wręczył Robert Magdziarz, wicewojewoda śląski.

- Ten dzień, gdzie Polska przychodzi do Śląska, przejdzie do historii. Odznaczenie to jest najwyższym uhonorowaniem artysty w Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie jest to wyróżnienie dla samego Śląska, którego synowie są perłą w koronie. Brachmański to Koryfeusz Polskiej Rzeźby – powiedział Jakub Staroń, który również brał udział w uroczystości i jest delegatem Senatora RP Tadeusza Kopcia, inicjatora i wnioskodawcy o nagrodę dla Brachmańskiego do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Do wniosku ministerialnego, recenzję dot. twórczości Brachmańskiego, napisała dr hab. Aleksandra Giełdoń-Paszek, prof. UŚ.

Statuetka Nagrody im. Stanisława Ligonia Polskiego Radia Katowice, Śląski Wawrzyn Literacki Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Laur Konrada Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Reżyserskiej, Ambasador Jazzu Śląskiego Festiwalu Jazzowego, Złote Maski Teatru im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, Orfeusz Polskiego Związku Muzyków w Warszawie, statuetka Nagrody Pokoju UNICEF, Katowickie INTERPRETACJE. Katowicki Wojciech Korfanty, Rzeźby w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, pomnik Chopina w Dąbrowie Górniczej, Popiersie Karola Szymanowskiego w Katowicach - kojarzycie? Na pewno tak. Gdzieś widzieliście. Przejeżdżaliście obok, spacerujecie w pobliżu. Wyszły spod ręki Brachmańskiego. Tak samo jak niesamowity wystrój Archidiecezji Chrystusa Króla - pisany ręką rzeźbiarza swoisty traktat teologiczny, odczytywany każdego dnia z osobna przez odwiedzających świątynię.

- Artysta z urodzenia i wyboru Ślązak. Gdzie ziemia rodzinna, stała się głównym miejscem realizacji dzieł rzeźbiarskich, które wzbogacają, upiększają i skłaniają do głębokiej refleksji. Stając się podstawowym znakiem identyfikacyjnym i tożsamościowym Katowic - mówi o Brachmańskim Jakub Staroń. - Natchnieniem ideowym dla Brachmańskiego, zawsze były postacie wielkich rzeźbiarzy: Michał Anioł, Auguste Rodin, prof. Jerzy Bandura. Obecnie dla Śląska, tym wielkim żyjącym artystą, rzeźbiarzem jest właśnie On – Zygmunt Brachmański - akcentuje Staroń.

Jak podkreśla Staroń, Brachmański to oddany i wierny syn Śląskiej Ziemi.

- Zygmunt Brachmański poprzez swoje twórcze życie i doświadczenie, staje się dla współczesnych Światłem ze Śląska, oddziaływując na nas i przyszłe pokolenia poprzez sztukę. To wartości wyniesione z domu rodzinnego: patriotyzm i wiara były i są inspirującym światłem dla niego i tym samym przenikają całą jego twórczość. Dzięki temu, świadomie i konsekwentnie nadając pracy wymiar powołania i misji, której probierzem stała się przestrzeń sztuki - zauważa dyrektor muzeum. - Poprzez dotyk, utrwalał pamięć wydarzeń, podniosłych i bolesnych, rzucając światło na wyjątkowe historyczne momenty, wzbogacając świat o nową rzeczywistość. Dzieła sakralne są szczególnie naznaczone perspektywą współstwarzania, którego owocem są otwarte traktaty teologiczne, odczytywane każdego dnia, szczególnie w samym sercu Archidiecezji Katowickiej – Katedrze pw. Chrystusa Króla - wskazuje Staroń.

Jedną z bardziej znanych monumentalnych realizacji rzeźbiarskich w przestrzeni publicznej jest pomnik Wojciecha Korfantego, znajdujący się na placu Sejmu Śląskiego w Katowicach.

- To w tym dziele zawarte są wysokie walory artystyczne, lecz równolegle współistnieją i się uzupełniają wartości patriotyczne, ukazujące polskiego przywódcę narodowego Górnego Śląska - zauważa Staroń.

Zygmunt Brachmański to polski rzeźbiarz i medalier. Artysta jest rozpoznawalny na Śląsku, w Polsce i poza jej granicami przede wszystkim z monumentalnych pomników wykonanych w brązie. Uprawia również rzeźbę w drewnie, kamieniu, w tym granicie, marmurze, piaskowcu oraz sztucznym kamieniu. Rzeźbi w metalu: brązie, mosiądzu, aluminium i tworzywach sztucznych. Urodził się 16 czerwca 1936 roku w Rydułtowach k. Rybnika. Rodzice – Damazy i Emma z d. Drabiniok. W 1960 roku, bierze ślub z Anną Drozdowską [ur. 1938] malarka, ASP Kraków. Ma dwie córki: Daria [ur. 1964] konserwator malarstwa, ASP Kraków, Karina [ur. 1968] grafik, ASP Katowice. Edukację artystyczną rozpoczyna w wieku kilkunastu lat w Państwowym Ognisku Plastycznym w Rydułtowach, założonego i prowadzonego przez Ludwika Konarzewskiego seniora. Po ukończeniu I Liceum Ogólnokształcącego im. Powstańców Śląskich w Rybniku, rozpoczyna studia w 1954 roku, w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Dyplom uzyskał w 1959 w Pracowni Rzeźby prof. Jerzego Bandury. Jak przekazuje Jakub Staroń, fascynacja dziełami sakralnymi, rozpoczęła się u Brachmańskiego już podczas studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Poznał tam wielu duchownych, wśród nich: Ks. Bernarda Fabera i Ks. Benedykta Woźnicę.

– Wydaje mi się, że te spotkania wywarły duży wpływ na to, co i jak później tworzyłem – mówi sam Zygmunt Brachmański.

Jedną z pierwszych wykonanych przez śląskiego artystę rzeźb o tematyce religijnej była „Święta Rodzina”. Dzieło znajduje się w kościele pw. św. Wawrzyńca w Rudzie Śląskiej Wirku. Fascynacja tematem sacrum, towarzyszy twórcy przez całe życie, tworząc dla kościoła i świata „otwarte traktaty teologiczne”.

- W latach 60-tych XX wieku Brachmański zainicjował cykl niewielkich rzeźb wykonanych w drewnie. Do lat 70-tych powstały kolejne formy, inspirowane nurtem abstrakcji geometrycznej, którą cechuje pewna integralna całość wyodrębniona z wielu mniejszych form. Świadomie odszedł od czystego realizmu i naturalizmu. Ale nie był też twórcą supermodernistycznym. Dla Zygmunta Brachmańskiego, jednym z najważniejszych kwestii w rzeźbie, było wyrażenie tego, co duchowe - zauważa Staroń.

W dorobku artysty znajduje się około tysiąca prac rzeźbiarskich, małych i dużych form oraz medali i statuetek. Do najbardziej znanych medali, należy cykl papieski. Wśród pomników najbardziej rozpoznawalne to Wojciech Korfanty w Katowicach, Pomnik Harcerzy Września 1939 w Katowicach, Pomnik Walki i Męczeństwa w Radlinie, Orły Śląskie w Katowicach, Pomnik Bohaterów Monte Cassino w Zabrzu, pomniki Jana Pawła II m.in.: w Rybniku i Piekarach Śląskich.

- Prace rzeźbiarskie Zygmunta Brachmańskiego, cechuje charakterystyczny światłocieniowy modelunek, różnicowanie faktury, wewnętrzna dynamika, która połączona jest z głęboką refleksją nad życiem człowieka - Quo Vadis? Z połączenia tych pozornie przeciwstawnych stanów, tworzy się niepowtarzalny charakter prac rzeźbiarskich, ukazując w sposób syntetyczny i jednoznaczny - silną osobowość twórcy. Zygmunt Brachmański podejmuje w swojej twórczości tematy uniwersalne, historyczne i współczesne z mocnym uwzględnieniem osób i wydarzeń ze Śląska. Tak też dzieła, które wyszły z pod ręki Brachmańskiego, trwają dzięki swej artystycznej jakości i duchowej sile, wpisując się na stałe w karty historii rzeźby polskiej XX w. i pocz. XXI w., obok Xawerego Dunikowskiego czy Jerzego Bandury - ocenia Staroń.

Brachmański jest artystą, który może się poszczycić największą ilością dzieł we wnętrzach kościelnych na terenie Archidiecezji Katowickiej. Jest wykonawcą wystroju wnętrz kościołów na Śląsku, min. w Archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach, Kościele pw. Trójcy Przenajświętszej w Katowicach-Kostuchnie, Kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Pszczynie, Kościele pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Pszczynie. Dla uświetnienia pielgrzymki Jana Pawła II na Śląsku w 1983 roku, wykonał ołtarz ustawiony na Muchowcu w Katowicach, który następnie został przeniesiony do Archikatedry pw. Chrystusa Króla w Katowicach, do kaplicy poświęconej Janowi Pawłowi II. Prace rzeźbiarskie artysty znajdują się również w Galerii Rzeźby Śląskiej w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, w zbiorach w kraju i za granicą. Brachmański jest autorem wielu wystaw indywidualnych oraz uczestnikiem wystaw zbiorowych.
Ważniejsze realizacje pomnikowe

• Pomnik Walki i Zwycięstwa w Radlinie
• Pomnik Wojciecha Korfantego w Katowicach
• Pomnik Harcerzy Września 1939 w Katowicach
• Pomnik Orły Śląskie w Katowicach
• Pomnik Orła Białego w Dąbrowie Górniczej
• Pomnik Fryderyka Chopina w Dąbrowie Górniczej
• Pomnik Ofiar hitleryzmu i stalinizmu w Zawierciu
• Pomnik Monte Cassino w Zabrzu
• Pomnik „Św. Wojciecha” w Mikołowie
• Płaskorzeźba upamiętniająca Kard. Augusta Hlonda w Archikatedrze Katowickiej
• Popiersie Karola Szymanowskiego w Katowicach
• Popiersie Henryka Mikołaja Góreckiego w Katowicach
• Popiersie Jerzego Dudy-Gracza w Katowicach
• Popiersie Krystyny Bochenek w Katowicach
• Pomnik Jana Pawła II w Rybniku oraz Piekarach Śląskich
• Rzeźby w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie oraz w parkach Katowic
• Rzeźba sakralna i realizacja wnętrz w około 50 kościołach diecezji katowickiej, krakowskiej, opolskiej i szczecińskiej

.Realizacje sakralne w Archidiecezji Katowickiej

• Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Aniołów w Adamowicach [wystrój wnętrza kościoła]
• Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Biertułtowach - zaprojektowanie i wystrój prezbiterium
• Kościół pw. św. Barbary w Boguszowicach Osiedlu [Droga Krzyżowa]
• Kościół pw. Ducha Świętego w Chorzowie [Droga Krzyżowa]
• Kościół pw. św. Floriana w Chorzowie [Droga Krzyżowa i obrazy Ukrzyżowania i Zdjęcia z krzyża, 1964]
• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Murckach [Droga Krzyżowa]
• Kościół pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Chwałowicach [wystrój wnętrza kościoła]
• Bazylika w Piekarach Śląskich [ołtarz, ambona, sedilia, 1981]
• Kościół pw. św. Józefa w Józefce
• Kościół w Zarzeczu
• Kościół pw. NSPJ w Paprocanach [Ostatnia Wieczerza w drewnie, Droga Krzyżowa, Matka Boska]
• Kościół pw. św. Jerzego w Mszanie [ołtarz, ambona, Grupa Ukrzyżowania, św. Jerzy, św. Barbara, 1972-1976]
• Kościół pw. Bożego Ciała i św. Barbary w Niewiadomiu [Ostatnia Wieczerza, 1984]
• Kościół pw. NSPJ w Piotrowicach [prezbiterium kościoła z Jezusem ukazującym Serce]
• Kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Kosztowach [Wizja Ukrzyżowania]
• rzeźby w kościołach: pw. MB Różańcowej w Zadolu [1992], pw. św. Stanisława w Żorach [1995], pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Maksymiliana Kolbe w Janowie Miejskim [2001]
• cykle Drogi Krzyżowej w kościołach: pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Pszczynie [1998], pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Chwałowicach [1974], Archikatedrze Chrystusa Króla w Katowicach [1996, 2001-2002]
• Droga Krzyżowa, ustawiona wzdłuż chodnika prowadzącego na cmentarz w Ławkach
• Płaskorzeźba z brązu, przedstawiająca Kard. Augusta Hlonda [przedsionek katowickiej archikatedry].

Statuetki tworzone z okazji ważnych wydarzeń

• „Złota maska”, Teatr im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach
• „Orfeusz”, Polski Związek Muzyków w Warszawie
• „Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga”, Filharmonia Śląska w Katowicach
• „Cezar”, Business Center Club w Katowicach
• „Lux ex Silesia”, Archidiecezja Katowicka
• „Orli Laur”, Katowice
• „Amicus Librorum”, Biblioteka Śląska w Katowicach
• „Nagroda im. Stanisława Ligonia”, Polskie Radio Katowice
• „Śląski Wawrzyn Literacki”, Biblioteka Śląska w Katowicach
• „Laur Konrada”, Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Reżyserskiej
• „Ambasador Jazzu”, Śląski Festiwal Jazzowy
• INTERPRETACJE w Katowicach
• „UNICEF”, Nagroda Pokoju

Wystawy indywidualne

• 1976 BWA Rzeszów
• 1979 BWA Katowice
• 1981 Berlin NRD, Galeria ZPAP Katowice
• 1983 „Fra Angelico”, Muzeum Diecezjalne, Katowice
• 1984 Galeria “Na Piaskach”, Czeladź
• 1986 Galeria “Centrum”, Katowice
• 1987 BWA Katowice
• 1988 Bad Breisig, Niemcy
• 1989 Bochum, Niemcy
• 1993 Galeria w Rybniku
• 1998 BWA Katowice
• 2007 Galeria SDK “Odeon”, Czeladź
• 2010 Wystawa rzeźby polskiej: Abakanowicz, Brachmański, Kędziora – St. Urban, Szwajcaria 2018 Galeria MM, Chorzów
• 2023 Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej, Katowice

Nagrody i wyróżnienia

• 1964  Nagroda w konkursie rzeźbiarskim „Rzeźba jako element otoczenia człowieka”
• 1965  Wyróżnienie w konkursie „Człowiek i otoczenie”
• 1969  Wyróżnienie za zestaw prac na Wystawie Katowickiego Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków
• 1970  Wyróżnienie w konkursie „Człowiek i współczesność”
• 1971  Dwa wyróżnienia w konkursie „Człowiek i Maszyna”
• 1972  Wyróżnienie w konkursie „Kobieta”
• 1873  Wyróżnienie w konkursie „Nasz kraj – wielcy nauki polskiej”
• 1975  Wyróżnienie w konkursie „Ochrona środowiska człowieka”
• 1976 Trzecia nagroda na Ogólnopolskiej Wystawie „Sport w sztuce”
• 1976 Nagroda w Wojewody Katowickiego na wystawie „Rzeźba Polski południowej” w Krakowie
• 1977 Dwie pierwsze nagrody w konkursie „Człowiek i środowisko”
• 1977 Nagroda regulaminowa na wystawie „Małe formy rzeźbiarskie” w Bytomiu
• 1978 Trzecia nagroda w konkursie na Pomnik Żołnierza Polskiego w Katowicach
• 1978 Nagroda katowickiego Zarządu Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków na wystawie okręgowej ZPAP
• 1978 Nagroda za rzeźbę dla Galerii Rzeźby Śląskiej w WPKiW, Chorzów
• 1980 I nagroda w konkursie rzeźbiarskim w Katowicach
• 1980 Nagroda wojewódzka za całokształt twórczości
• 1983 Nagroda Trzech Powstańczych Skrzydeł za całokształt twórczości, Katowice
• 1984 Nagroda Prezesa rady Ministrów za „Pomnik Harcerzy Września 1939”,Katowice
• 1984 I nagroda w ogólnopolskim konkursie na „Pomnik Trudu Górniczego”, Katowice
• 1990  I nagroda za Najlepszą Rzeźbę Roku, Katowice
• 1993  Nagroda im. Karola Miarki za całokształt twórczości, Katowice
• 1997  I nagroda w konkursie na „Pomnik Wojciecha Korfantego”, Katowice
• 2007 Brązowy Medal „Gloria Artis” Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowegoza całokształt twórczości
• 2008 Nagroda Prezydenta Miasta Katowice w dziedzinie twórczości artystycznej
• 2014 Śląska Nagroda im. Juliusza Ligonia