Świętochłowice: co skrywa zabytkowa walcownia Huty Silesia w Lipinach? ZDJĘCIA

Zwiedzanie zabytkowej walcowni Huty Silesia rozpoczęło się przy bramie zakładu dawnej huty, przy ul. Chorzowskiej 117. Do dziś zachowała się jedynie zachodnia część kompleksu, czyli zespół zabudowań walcowni z urządzeniami. Poznajmy historię świętochłowickiej huty cynku "Silesia". Huta została założona w 1847 roku i działała do 2000 roku.

Początek rozwoju hutnictwa cynkowego na terenie osady Lipiny (obecnie dzielnica Świętochłowic) sięga pierwszej połowy XIX wieku. Wybudowano wtedy pierwszą hutę cynku o nazwie "Dawid". W roku 1826 hutę kupił hrabia Łazarz Henckel von Donnersmarck, czyli jeden z najbogatszych magnatów górnośląskich.

- Wraz z rozwojem przemysłu na Górnym Śląsku popyt na wyroby z cynku znacząco wzrósł i w roku 1847, hrabia Donnersmarck buduje nową hutę cynku o nazwie "Konstancja". Nowoczesny zakład wyposażono w 20 pieców jednorzędowych posiadających po 20 mufli do produkcji cynku - opowiada Iwona Szopa z Działu Historii Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach.

- W latach 50/60. XIX wieku utrzymująca się na bardzo wysokim poziomie koniunktura na wyroby cynkowe skłoniła hrabiego Donnersmarcka do kolejnej inwestycji w cynkownie. W roku 1854 wybudowano nowa hutę o nazwie "Gabor". Hrabiemu udało się także skłonić akcjonariuszy z Belgii i Francji do inwestycji w jego cynkownie, efektem czego było powstanie w roku 1857 pierwszej spółki akcyjnej na Górnym Śląsku. Spółka otrzymała nazwę "Schlesische Aktiengesellschaft für Bergbau und Zinkhüttenbetrieb" (Śląska Spółka Kopalń i Hut Cynku) - dodaje Iwona Szopa.

Głównym udziałowcem nowego przedsiębiorstwa pozostawał nadal hrabia Donnersmarck, a huty cynku "Konstancja" i "Gabor" zostały wykupione na własność spółki. W 1858 roku następuje ponowna rozbudowa cynkowni. Powstała nowe hale produkcyjne które otrzymały numerację III, IV,V,VI. Stare zabudowania hut "Konstancja" i "Gabor" przemianowano na hale numer I oraz II.

Początki huty cynku "Silesia"

Całość kompleksu cynkowni zaczęto od tej pory nazywać ,,Silesia”. Dla zapewnienia mu potrzebnej ilości węgla spółka zakupiła w latach 1872-1873 resztę udziałów w kopalniach rejonu Lipin, by w 1875 połączyć je w jedną kopalnię „Matylda”. Potem firma w Lipinach przyjęła już oficjalnie nazwę Zakładów Cynkowych ,,Silesia”. Ponadto, w 1859 roku przedsiębiorstwo uruchomiło nowoczesną walcownię cynku na terenie zakładu. Posiadała ona początkowo 4 walcarki napędzane maszynami parowymi.

Zamontowano też urządzenia pomocnicze:

• piece grzewcze,
• piece do rafinacji,
• stoły odlewnicze,
• nożyce do cięcia blach cynkowych.

W latach 60. XIX wieku w "Silesii" pracowało około 700 osób, wielu z hutników żyło w skrajnym ubóstwie mieszkając w komorach pod piecami hutniczymi, gdzie panowała wysoka temperatura oraz spora wilgotność. Skutkowało to licznymi problemami natury higieniczno-zdrowotnej. W latach 1860-61 powstały kolejne trzy hale: VII ,VIII, IX. W każdej z nich działało po 20 pieców destylacyjnych jednorzędowych.

W kolejnych latach hutę cynku "Silesia" w Lipinach podzielono na trzy oddziały: Silesia I (hale I,II,III), Silesia II (hale IV,V,VI) oraz Silesia III (VII,VIII,IX). W 1865 roku uruchomiono centralną muflarnię w której powstawały mufle i nadstawki. W 1878 roku spółka unieruchomiła najbardziej przestarzały oddział Silesia I. Powstały też prażalnia blendy (1878r.), fabryka kwasu siarkowego(1883r.) oraz piece do produkcji kadmu. W latach 1902-1906 w dwóch halach wymieniono pracujące do tej pory jednorzędowe piece muflowe na dwu i trzyrzędowe. Były one opalane gazem czadnicowym.

- Na początku XX wieku walcownia w Lipinach była największym tego typu przedsiębiorstwem w Europie. Zainstalowanych w niej było wtedy już 18 walcarek poruszanych 11 maszynami parowymi o mocy od 150 do 300 KM. Szczytowy okres produkcji w "Silesii" przypada na rok 1912. Zakład w tamtym czasie wytwarzał 37 tys. ton cynku, 25 tys. ton blachy i 11tys. ton kadmu. Zatrudnienie w kombinacie cynkowym wzrosło do 18 tysięcy pracowników - sprawdza Iwona Szopa.

Wzrost produkcji wymusił konieczność komunikacji pomiędzy poszczególnymi halami. Służyła temu m.in. rozbudowana
sieć kolei wąskotorowych.

Kryzys gospodarczy i ostateczna likwidacja zakładu

Podczas I wojny światowej "Silesia" kontynuowała produkcję, choć ilość wytworzonych produktów cynkowych spadła ze względu na kryzys gospodarczy w Cesarstwie Niemieckim wywołany działaniami militarnymi. Po zakończeniu wojny produkcja szybko osiągnęła ponownie wysoki poziom. Od 1930 r. spółka zaczęła ponownie przynosić jednak straty co spowodowane było załamaniem koniunktury gospodarczej.

Zmusiło to zarząd do zamknięcia kopalń rudy i odstąpienie od planów budowy zakładu elektrolizy cynku. Ponownie zyski firma zaczęła przynosić w 1937 r., kiedy sytuacja ekonomiczna gospodarki uległa poprawie. Umożliwiło to odkupienie od rodziny Donnersmarcków zakładów cynkowych. W 1938 r. w hucie cynku "Silesia" rozpoczęła pracę spiekalnia rud systemu Dwight-Lloyd`a.

W latach II wojny światowej huta znalazła się pod zarządem niemieckim. Na potrzeby niemieckiego Wehrmachtu produkowano min. menażki, manierki oraz wszelkiego rodzaju pojemniki z blachy ocynkowanej. Po roku 1945 w szybkim tempie ponownie uruchomiono produkcję, gdyż infrastruktura przemysłowa "Silesii" była praktycznie nieuszkodzona. W 1961 roku ówczesne Zakłady Cynkowe Silesia w Świętochłowicach Lipinach oraz Zakłady Cynkowe Wełnowiec w Katowicach utworzyły jedną wspólną firmę pod nazwą Zakłady Cynkowe "Silesia" w Katowicach.

Od roku 1974 powoli rozpoczęło się wyłączanie z eksploatacji kolejnych hal produkcyjnych w Lipinach. Część pracowników znalazło pracę w cynkowni katowickiego Wełnowca oraz cynkowni w Miasteczku Śląskim. W wyniku przekształceń restrukturyzacyjnych w latach 1998 – 2000 zakład w Lipinach zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, a produkcję jego głównego wyrobu (stopów odlewniczych) przeniesiono do walcowni w Wełnowcu.

W pierwszym kwartale 2000 roku zaprzestano produkowania cynku rektyfikowanego i ostatecznie zlikwidowano zakład w Lipinach.