Zabrze: Dawne osiedle robotnicze Donnersmarcka „Zandka” przyciąga interesującą zabudową. Budynki przechodzą obecnie modernizację

Szukając Zandki na mapie Zabrza należy rozglądać się w okolicy pomiędzy centrum miasta, a dzielnicami Biskupice i Zaborze. Dobrym punktem orientacyjnym będzie Centrum Handlowe Platan powstałe na terenie dawnej huty.

Wybierając się na spacer pod Zandce warto zwrócić uwagę na stojące tu budynki. Na pierwszy rzut oka wydają się podobne do siebie. Nie bez przyczyny, wybudowane zostały w oparciu o zbliżone do siebie, symetryczne rzuty. Gdy przyjrzymy się im bliżej, okaże się, że poszczególnym kamienicom nadano indywidualne cechy. Bryły budowli wykonanych z czerwonej cegły zostały urozmaicone licznymi wykuszami, a także fragmentami dekoracyjnych, drewnianych szkieletów, które widać na poszczególnych budynkach.

Część zabudowy dawnej dzielnicy robotniczej przechodzi obecnie metamorfozę. Aktualnie prowadzone są prace remontowe w budynkach znajdujących się przy ul. Tomeczka, Cmentarnej i Lazara.

- Prace obejmują zmianę systemu ogrzewania z starych pieców węglowych na ekologiczne ciepło miejskie, docieplenie ścian, stropów, stropodachów, dachów, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, dobudowę przewodów wentylacyjnych, remont instalacji elektrycznej oraz kompleksowy remont klatek schodowych – informuje zabrzańska Jednostka Gospodarki Nieruchomościami.

Jak wyjaśnia JGN Zabrze, inwestycja opiewa na kwotę blisko 8,4 mln złotych, a jest realizowana w ramach projektu „Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych w Zabrzu”. Dofinansowanie na ten cel pochodzi z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020 współfinansowanego ze środków Funduszu Spójności i sięga 85 proc. wydatków kwalifikowanych.

To 3. etap prac przy metamorfozie dzielnicy, w trakcie dwóch wcześniejszych wykonano termomodernizację pozostałych budynków mieszkalnych przy ul. Tomeczka. Koszt przekroczył 3 mln złotych, miasto pozyskało na ten cel dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020.

Osiedle robotnicze Zandka zostało wybudowane w latach 1903-22. Jego nazwa to spolszczone i skrócone niemieckie słowo „sandkolonie”, oznaczające kolonię powstałą na piasku. Osiedle powstało według projektu grupy architektów z Berlina Charlottenburga, głównym architektem był Arnold Hartmann. Na kompleks zabudowań powiązanych z pobliską hutą Donnersmarcka, składały się trzy części. Była to kolonia mieszkalna umiejscowiona na południe od huty, budynki mieszkalne, które ulokowano nieco dalej na zachód, a także zespół obiektów usługowo-rekreacyjnych.

Osiedle powstawało stopniowo, w pierwszej kolejności stanął budynek znajdujący się obecnie przy ul. Stalmacha 20. Przeznaczony był dla dyrektorów huty, która rozpoczęła swoją działalność w 1782 roku. W następnej kolejności powstawały budynki mieszkalne dla pracowników. A zapotrzebowanie na mieszkania było ogromne. W czasach świetności zabrzańska huta zatrudniała aż 7 tys. pracowników. Wzorem innych, jej podobnych obiektów, miała własne zaplecze socjalne obejmujące m.in. biblioteką pracowniczą, dom starców, a nawet salą gimnastyczną.

Niestety z czasem ciche, pełne zieleni osiedle zaczęło tracić na znaczeniu. Przykrym incydentem w historii tego wyjątkowego miejsca było podpalenie dokonane w styczniu 1945 roku przez wkraczającą do Zabrza Armię Czerwoną. Spłonęło wówczas ok. 10 budynków oraz tutejszy kościół. Na jego miejscu powstał nowy kościół pw. Ducha Świętego, w którym pierwszą mszę odprawiono dopiero w 2013 roku.

Dziś Zandka zaczyna odzyskiwać dawny blask. Częścią tej przemiany jest opisana wcześniej modernizacja budynków. Ponadto jednym z najnowszych wydarzeń w historii dzielnicy jest stworzenie muralu upamiętniającego setną rocznicę nadania Zabrzu praw miejskich. Dzieło powstało w ubiegłym w pobliżu wspomnianego kościoła. Czas pokaże, czy zabrzańskie osiedle dorówna popularnością katowickiemu Nikiszowcowi.