Zabytkowe lodówki w skansenie w Chorzowie. Najstarsza z XIX wieku. Jak nasze prababcie przechowywały jedzenie?

Jak nasze prababcie radziły sobie z przechowywaniem żywności? Były różne metody: kopcowanie, kiszenie, suszenie, zasalanie, przechowywanie w ziemiankach i chłodnych piwnicach. Niektórzy mogli sobie jednak pozwolić sobie na luksus posiadania lodówki. Oczywiście miało to miejsce częściej w miastach niż na wsiach.

Pierwsze lodówki powstały w XVIII wieku. Najstarszy prezentowany obecnie w skansenie w Chorzowie egzemplarz pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Choć pewne rzeczy pozostały przez ten czas niezmienne, to jednak lodówki z naszych czasów od ich przodków dzieli naprawdę wiele. Pierwsze lodówki swoim wyglądem bardzo przypominały szafki.

— Wkładano z góry kostki lub pokruszony lód. Ten lód oddawał swoje zimno do środkowej komory. W środkowej komorze znajdowały się drzwiczki otwierane na zewnątrz i na półeczkach trzymano żywność. W ten sposób izolowano od ciepła lodówki - są tutaj grube ścianki i puste przestrzenie. Na zewnątrz mamy po prostu szafkę, która w środku jest dodatkowo zabezpieczona za pomocą blachy ocynkowanej – opowiada Damian Adamczak, starszy kustosz muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie.

Ocynkowana blacha lodówek bardzo dobrze trzymała temperaturę a grube drewniane drzwiczki izolowały od ciepła na zewnątrz. Część lodówek miała „poduszki powietrzne” (puste przestrzenie między blachą a drewnem) nie tylko na drzwiczkach. Zwiększało to efektywność takiego urządzenia. W skansenie pokazywane są trzy tego typu sprzęty – najstarszy z II połowy XIX wieku – dwa pozostałe z okresu międzywojnia. Jeden z nich wyprodukowano w Katowicach, drugi w Krakowie (jest wypożyczony ze zbiorów Muzeum Inżynierii i Techniki), U spodu wszystkich wymienionych lodówek znajdował się mały kranik, którym spuszczano wodę po roztopionym lodzie.

— Żywność przechowywano w temperaturze między 8 a 11°C. Jako ciekawostkę podam, że do utrzymania temperatury takiej w ciągu jednej doby, było potrzebnych od 8 do 15 kg kostek lodu – wyjaśnia Damian Adamczak.

Dawniej miejscem lodówki nie była kuchni – było tu stanowczo zbyt gorąco od domowego pieca. Sprzęt stawiano w przewiewnym i chłodnym miejscu – na przykład w sieni.

Lód w dawniejszych czasach wyrąbywano z rzek i kupowano w ciepłych miesiącach z lodowni. Nie każdego było na to stać – podobnie jak sam sprzęt. Lodówki tego typu zostały wyparte po II Wojnie Światowej dzięki elektryfikacji i produkcji elektrycznych sprzętów na masową skalę. Mimo to jeszcze w niektórych wsiach bez doprowadzonej energii elektrycznej można było w latach 70-tych znaleźć urządzenia na lód. Zanim jednak maszyny na prąd ostatecznie pokonały swoje starsze koleżanki, popularnością cieszyły się także lodówki na gaz.

— Lodówki gazowe powstały w drugiej połowie XIX wieku, dokładnie w 1876 roku. Wymyślono patent na to, żeby po prostu zastosować amoniak do skraplania i do rozprężania gazu i dzięki temu udało się uzyskać niską temperaturę, która pozwalała na przechowywanie żywności. Ta lodówka, którą mamy na wystawie dodatkowo jeszcze jako że gazowa miała napęd za pomocą gazu koksowniczego. Był on wykorzystywany zanim pojawi się metan – mówi kustosz o lodówce Electroluxa z lat 30.

Wspomniany egzemplarz wypożyczono z Paczkowa z Muzeum Gazownictwa. Wystawa trwać będzie do końca października. Udostępniona jest zwiedzającym w środy oraz w każdą sobotę i niedzielę.