Zespół klasztorno-pałacowy w Rudach. Międzywojenne zdjęcia odkrywają skarby tego miejsca! Znacie jego historię?

W styczniu 1945 roku, kościół oraz pałac klasztoru zostały poważnie uszkodzone i podpalone przez wojska sowieckie. Pożar zniszczył pałac, a w kościele naruszył główne elementy konstrukcyjne. W wyniku tych zniszczeń uległ zawaleniu główny filar oraz fragmenty sklepień, które stanowiły istotne elementy konstrukcyjne i artystyczne obiektu. Wraz z pożarem zniknęły również niesamowite skarby skrywane we wnętrzach klasztoru. Na szczęście uchowały się zdjęcia wnętrz przed podpaleniem. Co się w nich znajdowało? Zobaczcie sami!

W XII wieku Cystersi zostali sprowadzeni na ziemie polskie, a w połowie tego stulecia znaleźli swoje miejsce w małopolskim Jędrzejowie. Z tego punktu przenieśli się do doliny rzeki Rudy. W roku 1252 podjęli inicjatywę budowy obiektów klasztornych, do których wprowadzili się trzy lata później. Całe przedsięwzięcie zostało ufundowane przez księcia Władysława Opolskiego. Mnisi podjęli się prac z zapałem, a wkrótce zakładali wiele wsi od podstaw.

Ich aktywność obejmowała różnorodne dziedziny, takie jak uprawa ziemi, utrzymywanie stawów, prowadzenie browaru oraz praktyki bartnicze. Dodatkowo, zajmowali się produkcją węgla drzewnego i smoły, a nawet prowadzili kuźnię. Niezwykle znaczącym osiągnięciem było uruchomienie w 1747 roku w Stodołach pierwszego na Górnym Śląsku wielkiego pieca opalanego węglem.

Plany założenia klasztoru na tych terenach pojawiały się już w 1238. Pierwotnie klasztor miał być ulokowany w Woszczycach, jednak po przeprowadzeniu wizytacji tych terenów z lokacji zrezygnowano. Na decyzję mógł mieć wpływ również najazd mongolski w 1241 roku. W połowie wieku do pomysłu powrócono, wpisując go w proces rozwoju cywilizacyjnego Śląska. Ważnym promotorem tego przedsięwzięcia był książę opolski Władysław, który nadawał prawa miejskie różnym osadom (m.in. Gliwicom i Bytomiu) oraz wspierał powstawanie klasztorów.

Dzięki sprawnie prowadzonej gospodarce Cystersi w Rudach szybko założyli osiem nowych wsi oraz uporządkowali tereny, wcześniej dzikie. Prowadzili różnorodne działalności, m.in. browarnictwo, bartnictwo i produkcję węgla i smoły. Stawy w dolinie rzeki Rudy służyły hodowli ryb, a tamy i kanały napędzały huty żelaza, miedzi i szkła. Ich wszechstronna działalność kształtowała krajobraz i wzbogacała klasztorny skarbiec.

Centrum życia zakonnego stanowił XIV-wieczny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, uznawany za najstarsze sanktuarium maryjne na Śląsku. Przybywali tu pielgrzymi przede wszystkim dla słynącego z łask obrazu Matki Boskiej Pokornej, pochodzącego z XV wieku i być może będącego kopią wcześniejszej ikony, przekazanej cystersom w 1228 roku przez księżniczkę bułgarską Violę.

Opactwo stanowiło także ośrodek edukacji i oświaty. W XIV wieku powstała tam szkoła, która ewoluowała w gimnazjum, być może pierwsze na Śląsku. W latach 1765–1776 działała tam także wyższa uczelnia, kształcąca przyszłych nauczycieli i oferująca kursy filozoficzne dla ponad 2000 absolwentów, z których ponad 500 zostało duchownymi.

Klasztor w Rudach zyskał pozycję na Śląsku, a jego rozwój był przerywany okresami kryzysu wywołanymi wojnami i reformacją. Po okresie trudności nastąpił czas poprawy za sprawą opata Andreasa Emanuela Pospela i jego następców. Przebudowano klasztor i kościół w stylu barokowym, zgromadzono znaczną bibliotekę, a także wybudowano kaplicę Najświętszej Marii Panny, gdzie umieszczono słynący z łask obraz Matki Boskiej. To była ostatnia znacząca inicjatywa cystersów w Rudach przed sekularyzacją.

W początkach XIX wieku opactwo rudzkie doświadczyło sekularyzacji, podobnie jak inne opactwa na Śląsku. 26 listopada 1810 roku ogłoszono edykt sekularyzacyjny, co zakończyło ponad pięćsetletnią historię klasztoru. Przy ogłoszeniu edyktu w klasztorze przebywało trzydziestu dwóch mnichów, którzy zostali zobowiązani do natychmiastowego opuszczenia klasztoru. Część z nich nadal służyła w obsłudze parafii, która zastąpiła klasztor. Ostatni z cystersów z Rud zmarł w 1856 roku.

Biblioteka klasztorna, licząca ponad 10 tysięcy woluminów, została rozparcelowana po różnych śląskich bibliotekach, a część z nich trafiła na makulaturę.

Po sekularyzacji dobra klasztorne przeszły w ręce pruskiego ministra Wilhelma Ludwiga Georga zu Sayn-Wittgensteina, a później landgrafa Wiktora Amadeusza z Hesji-Rotenburga. Klasztor stał się siedzibą pierwszego księcia raciborskiego, Wiktor von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürsta, który przekształcił klasztor w rezydencję magnacką. Podjęto również przebudowę otoczenia, tworząc park i modernizując pałac.

W 1945 roku, w czasie działań wojennych, kościół i pałac zostały zniszczone przez wojska sowieckie. Po wojnie odbudowano kościół, a zgliszcza pałacu zostały tylko zabezpieczone przed zawaleniem.

Zobaczcie zdjęcia opactwa przed spaleniem. Archiwalne zdjęcia z lat 30. XX wieku!

Odbudowa kompleksu klasztornego w Rudach po wojnie napotykała na trudności i postępowała powoli. W 1950 roku ukończono odbudowę kościoła, podczas której odsłonięto ceglany mur spod stiuków z XVIII wieku. W latach 70. część opactwa została uporządkowana i odgruzowana. W latach 1989–1992 przeprowadzono remont kaplicy z obrazem Matki Boskiej Rudzkiej oraz odnowiono fresk w kopule kaplicy Świętego Krzyża. W 1998 roku obiekt przeszedł na własność diecezji gliwickiej, co przyspieszyło prace rekonstrukcyjne i remontowe w pomieszczeniach klasztorno-pałacowych. Pierwszy etap tej rekonstrukcji został zakończony w 2008 roku.

W 2009 roku utworzono Ośrodek Formacyjno-Edukacyjny Diecezji Gliwickiej, a także kontynuowano prace nad przywróceniem parku przyklasztornego, który teraz pełni funkcję rekreacyjną dla okolicznych mieszkańców. Park ten jest częścią Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich", utworzonego w 1993 roku.

Przekazanie kompleksu diecezji gliwickiej wpłynęło na przywrócenie jego religijnego charakteru. W 1995 roku biskup gliwicki Jan Wieczorek podniósł kościół w Rudach do rangi diecezjalnego Sanktuarium Matki Boskiej Pokornej. W roku 2000 cudowny obraz został ukoronowany papieskimi koronami, a w 2009 roku Benedykt XVI podniósł kościół klasztorny do rangi bazyliki mniejszej.