Wice, szpasy i szprymy

Na taką rozrywkę było, jest i zawsze będzie duże zapotrzebowanie. Jednak w małym towarzysko-rodzinnym świecie takie funkcje rozrywkowe dzisiaj spełnia telewizja albo ciekawi i uzdolnieni ludzie, zwani duszami towarzystwa, którzy potrafią interesująco gawędzić i opowiadać dowcipy. A właśnie, polskie słowo dowcipy pochodzi chyba od czeskiego - vtipy, czyli dowcipy, podobnie polski żart jest od czeskiego - žert. Zatem dowcipny żart po polsku, to po czesku - vtipný žert. Owszem, mamy jeszcze po polsku angielski sketch (skecz) i bardziej może znane miłośnikom muzyki - włoskie scherzo (skerco).

Jak to żartowanie wygląda jednak ze śląskiego punktu widzenia? Otóż śląska kultura jest tutaj mocno zakorzeniona w kulturze staropolskiej, niemieckie

j i czeskiej. Najpierw staropolska. I tu trzeba wiedzieć, że żartowniś to - błozyn, a żartowanie - błoznowanie. Kiedy zaś Ślązok chciał komuś powiedzieć, by nie stroił sobie żartów, to mówił: Niy rob mie za błozna. Ale żartownisiów nazywano też po śląsku: sowizdrzołami, kocyndrami, kondami, bałamontami, zacha-ryjoszami. I tu też jest ciekawe, że na Śląsku słowo - żart, obecne przecież w języku polskim i czeskim, prawie wcale nie było używane. A teraz wątek niemiecki. Otóż tutaj na określenie żartu używają Ślązoki najczęściej słowa: wic i szpas - które dokładnie tak samo brzmią po niemiecku - witz i spass.

Przy czym wydaje się, że wic to według Ślązoków żart bardziej słowny, zaś szpas - to żart sytuacyjny. Od tego też pochodzą takie śląskie słówka jak: wic, wice, wicować, wicman oraz szpas, szpasy, szpasować, szpasownik. I jeszcze Ślązoki na dowcipnisia mówią - wigyjc, co chyba pochodzi od niemieckiego powiedzonka - wie gehts, czyli - jak leci? A w domyśle odpowiedź - dobrze i wesoło.

Teraz spójrzmy na śląskie żartowanie z czeskiej strony, gdzie w czeskim słowniku znajdziemy słowa: šprým - żart, figiel; šprýmař - żartowniś i šprýmovný - żartobliwy. Stąd są śląskie słowa: szprymok, szprymny, szprymorz, szprymarz - żartowniś, mądrala, plotkarz, opowiadacz ciekawostek oraz szprym, szpryma - żart, plotka, ciekawostka. Ja zresztą z dzieciństwa pamiętam dokładnie ten kontekst używania słowa szpryma czy szprymok.

Przykładowo, jak był u nas w domu jakiś fajer, wesele, święta albo jakiś gyburstag, czyli urodziny, to wówczas przy stole siedziało wielu biesiadników. Wszyscy śpiewali, opowiadali ciekawe bery i bojki oraz ciepali wicami. Wówczas ja i inne dzieci szpicowaliśmy uszy i nasłuchiwaliśmy tych ciekawostek. I wówczas zawsze ktoś z dorosłych, widząc nasze zainteresowanie, komentował: "Wejrzyjcie yno, jak dziecka siedzom, a te szprymy zbiyrajom!" Tak było! Ale to dzięki tym szprymym mam teraz o czym pisać do "Dziennika Zachodniego".
[email protected]

* CZYTAJ KONIECZNIE:

*TOP 10 NAJZABAWNIEJSZYCH ŚLĄSKICH SŁÓW
*NAJŁADNIEJSZE SZOPKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO - ZOBACZ ZDJĘCIA
*Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera

Dramatyczny WYPADEK AUTOBUSÓW w Mysłowicach. IKARUS zawisł nad rzeką! [ZDJĘCIA]
KATOWICE jednym z 7 CUDÓW świata? To nie żart. Zobacz o co chodzi
*Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera