Siedemdziesiąta ósma rocznica deportacji Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku

Ludność Górnego Śląska podlegała represjom nie tylko ze strony Sowietów, lecz także rodzimego komunistycznego aparatu przemocy. Symbolem tych prześladowań są zbrodnicze obozy karne w Świętochłowicach-Zgodzie, Mysłowicach i Łambinowicach. W czasach Polski Ludowej zbrodnie Armii Czerwonej i władz komunistycznych na Górnym Śląsku w 1945 r. były tematem tabu. Dopiero po przełomie 1989 r. tematyka ta pojawiła się w przestrzeni publicznej, zyskując określenie Tragedii Górnośląskiej.

W 2010 r. Sejmik Województwa Śląskiego, a w 2012 r. Sejmik Województwa Opolskiego przyjęły uchwałę o corocznym upamiętnianiu Tragedii Górnośląskiej. Zgodnie z uchwałą termin obchodów przypada w końcu stycznia.

Katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej włączył się w wyjaśnienie Tragedii, opisywanie jej, a także realizowanie projektów edukacyjnych i wydawniczych z nią związanych.

W 2020 r. ukazało się drugie wydanie, rozszerzone i zaktualizowane, teki edukacyjnej „Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku“. W wydaniu znajdują się materiały dydaktyczne, m.in. ćwiczenia dodatkowe i małe projekty badawcze, propozycje wycieczek edukacyjnych, dwie mapy prezentujące aktualny efekt badań - miejsca usytuowania niektórych łagrów na terenie byłego ZSRS. Do teki dołączona jest płyta DVD zawierająca m.in. relacje osób deportowanych i ich rodzin, a także film "Przemilczana tragedia".

W 2021 r. IPN wydał „Księgę aresztowanych, internowanych i deportowanych z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku“ autorstwa dr. Dariusza Węgrzyna.

Publikacja zawiera 46200 biogramów mieszkańców Górnego Śląska internowanych, aresztowanych i deportowanych do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 r. Każdy z nich został opracowany na podstawie dokumentów proweniencji polskiej, niemieckiej i rosyjskiej oraz relacji świadków. Książka jest jednym z nielicznych przykładów upamiętnienia imiennego dużej akcji deportacyjnej okresu II wojny światowej. Zawiera personalia i krótkie biogramy około 95% wszystkich deportowanych do ZSRS Górnoślązaków, którzy w okresie od lutego do kwietnia 1945 r. trafili do łagrów i pracowali tam nawet do końca 1949 r. Książka otrzymała Nagrodę „Przeglądu Wschodniego” za rok 2021 w kategorii „Dzieje Polaków na Wschodzie”.

W 2022 r. ukazała się infografika „Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku“. To kolejny materiał edukacyjny poświęcony temu zagadnieniu przygotowany w Oddziałowym Biurze Edukacji Narodowej w Katowicach. Jej centralnym elementem graficznym jest mapa wskazująca usytuowanie województwa śląskiego oraz głównych miejsc deportacji Górnoślązaków do ZSRS w 1945 r.

• 29 stycznia 2023 r. – Obchody Tragedii Górnośląskiej w Katowicach-Murckach. W programie: uroczystości przy mogile żołnierzy węgierskich rozstrzelanych w 1945 r. przez Armię Czerwoną oraz wykład dr Kornelii Banaś (OBEN IPN Katowice) poświęcony deportacjom Górnoślązaków w 1945 r. do ZSRS w Miejskim Domu Kultury „Południe” w Katowicach Filia nr 2 w Murckach, ul. P. Kołodzieja 42. Wykład zaplanowano na godz. 17.15.
• 7 lutego 2023 r. – Prelekcja Ryszarda Mozgola ( naczelnik OBEN IPN Katowice) dla młodzieży „Tragedia Górnośląska 1945. Fakty i interpretacje" w Muzeum w Tarnowskich Górach.